3-ma’ruza. Leksemaning semantik tarkibi. Leksik ma’no taraqqiyoti va semik tahlil rеjа

Monosemantik va polisemantik so‘zlar. Leksik monosemiya (yunoncha: monos-«bir»+semia- «belgi»)-leksemaning faqat bitta ma’noga ega bo‘lishi. Masalan, o‘zbek tilidagi guruch leksemasi «sholidan oqlab olinadigan oshlik don» ma’nosini, abadiy leksemasi «mangu, doimiy» ma’nosini, tun leksemasi «sutkaning kun botishidan chiqqunigacha, oqshomdan tong otgunigacha bo‘lgan qismi» ma’nosini ifodalaydi. Bu leksemalarning boshqa ma’nolari yo‘q.

Monosemiya hodisasi o‘zbek tilida bir ma’nolilik deb ham yuritiladi. Bir ma’nolilik ko‘proq terminlarga, yangi yaratilgan yoki boshqa tildan yangi o‘zlashtirilgan leksemalarning boshlang‘ich ishlatilish davriga xosdir: to‘rtburchak (matem. termin), go‘mmaxona (yangi yaratilgan leksema), supermarket (yangi o‘zlashtirilgan so‘z) va b.lar.

Yangi yaratilgan yoki yangi o‘zlashtirilgan leksemalar vaqt o‘tishi bilan turli lisoniy va nolisoniy omillar ta’sirida ko‘p ma’noli so‘zlarga aylanib qolishi mumkin.

Atoqli otlar ham shartli ravishda monosemantik leksemalar qatoriga

qo‘shiladi.