3-маъруза. Гипс асосидаги буюмлар. Қурилиш гипси

Юқори мустаҳкам гипс. Икки молекула сувли табиий гипс тошини 750–800°С ҳароратда пиширилгандан кейин туйилади ва унга натрий сульфати, алюминий ва бошқа тузлар қўшиб юқори мустаҳкам гипс олинади. Бундай гипс секин қотувчан, аммо сиқилишдаги мустаҳкамлиги 30 МПа гача бўлиши мумкин. Уларнинг хам ранги оқ бўлади.
Юқори мустаҳкам гипс олишнинг иккинчи усули эса гипс тошини юқори босимли буғда 125°С ҳароратда пишириб олишга асосланган. Профессорлар Б.Г.Скрамтаев ва Г.Г.Буличевларнинг бу усули бўйича гипс тоши герметик ёпиқ қозонга солинади ва тўйинган буғ воситасида 1,3 атм. босимда куйдирилади ва кукун қилиб туйилади. Олинган гипсни қотириш учун сув миқдори 40–50 % олинади. Бундай гипснинг 7 кундан кейинги мустаҳкамлиги 15–40 МПа га тенг бўлади, Юқори мустаҳкам гипс жуда муҳим иншоотлар қуришда, шунингдек, металлургия саноатида қолиплар тайёрлашда ишлатилади.
Пардозбоп гипс - гипстошни 650-750⁰С ҳароратда пишириш ва туйиш натижасида олинади. Гипс олдин 180-200⁰С да пишириб алюмокалийли кварцларнинг 3-4,5%ли эритмасида 1-2 соат давомида (эритманинг ҳарорати 80⁰С бўлиши керак) сақланади. Шундан кейин иккинчи маротаба 650-750⁰С ҳароратда пиширилади ва майдалаб туйилади.
Бундай гипснинг оқлик даражаси 90%дан кам бўлмаслиги керак, ундан архитектура безаш ишларида, сунъий мармар плиталар олишда ишлатилади.


Юқори ҳароратда пиширилган гипс - табиий гипс тошини ёки ангидридни 800–1100°С ҳароратда пишириб, кейин майда қилиб туйилган боғловчидир. Гипс тошини пишириш жараёнида СаSО₄2Н₂О ўз таркибидаги барча сувни йўқотиб, ундаги СаSО₄ қисман парчаланади ва гипсда фаол СаО ҳосил бўлади. Бу эса боғловчига катализаторларсиз қотиш хусусиятини беради.
Юқори ҳароратда пиширилган гипс 100, 150 ва 220 маркаларда чиқарилади. Унинг зичлиги 2,8–2,9 г/см³, уртача зичлиги 900– 1100 кг/м³ га тенг. Юқори ҳароратда пиширилган гипс секин қуюқланувчан бўлиб, бошқаларига нисбатан сувга чидамлидир. Улар қурилишда ғишт теришда, сувоқчиликда, бетон буюмлари ҳамда сунъий мармар тошлари тайёрлашда ишлатилади.