3-ma’ruza: dramatik asardan parcha yod olish, uni g‘oyaviy-badiiy jihatdan tahlil qilish reja

Birinchisi – ovoz. Ifodali o‘qishda ovoz shunday bo‘lishi kerakki, g‘azabli joylarda tarang, keskin, shiddatkor, sokin o‘rinlarda muloyim, his-hayajonli lavhalarda esa, ehtirosli, titroq holda o‘zgarib tursin. Asar mazmunidan kelib chiqqan holda, ovozning past, baland yoki o‘rtacha ohangda tovlanib turishi asar mohiyatini tushunish, ta’sirchanligini oshirish barobarida, eshituvchiga cheksiz zavq-shavq ham bag‘ishlaydi.
Ikkinchisi- ifodali o‘qishda og‘zaki ijrochining yuz ifodasi va harakatlari ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ifodali o‘qish davomida harakatlardan shunday foydalanish lozimki, bu harakatlar aytilayotgan fikrlarni yanada to‘ldirishga, bo‘layotgan voqealarni ko‘z oldimizda yorqin jonlantirishga yordam bersin. Qayg‘uli yoki musibatli lavhalarini o‘qiyotganda ijrochi yuzida g‘am-alam ifodasi, ovozida chuqur iztirob ohanglari, yoki aksincha, xursandchilik tasvirlangan o‘rinlarni yuzida shodlik ifodasi, ovozda ishonch va qat’iyat ohanglari bilan o‘qish mantiqan to‘g‘ri bo‘ladi. Shuni ham ta’kidlash lozimki, har qanday badiiy asarni ifodali o‘qishga kirishgan ijrochida birozgina bo‘lsa ham, aktyorlik mahorati bo‘lishi zarur. Mana shu ikki usul,aynan, dramatik asarlarni o‘qishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan vositadir. Bilamizki, dramatik asarlarni o‘quvchiga o‘tishimiz boshqa badiiy asarlarga nisbatan ancha murakkabroq kechadi. Shu to‘siqlarga uchramsalik uchun biz mana shu yuz ifodasi va ifodali o‘qishga tayanib ish ko‘ramiz. Asarning mazmun-mohiyatini ochib, o‘quvchilarga tushunarli bo‘lishini ta’minlaymiz. Mana shu qoidalarga amal qilinsa, dars samarali tarzda o‘tilgan hisoblanadi.
Adabiyotlar:
1. Q.Oripov, M.Obidova. Ifodali o‘qish. – T.: O‘zbekiston, 1996.
2. Rasulov R., Husanov N., Mo‘ydinov Q. Nutq madaniyati va notiqliksan’ati, - T., 2006.
3. Qudratov T., Nutq madaniyati asoslari. – T.: O‘qituvchi, 1993.
4. Mahmudov H. O‘qituvchi nutqi madaniyati. – T.: Alisher Navoiy nomidagiO‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2007.
5. Qo‘ng‘urov R., Begmatov E., Tojiyev Y. Nutq madaniyati va uslubiyatasoslari. – T.: Oqituvchi, 1992.
6. Begmatov E., Mamatov A. Adabiy norma nazariyasi. 1-qism. – T.Navro‘z, 1997.
7. Karnegi D. O‘z-o‘ziga ishonch hosil qilish va omma oldida so‘zlashsan’ati. – T.: Yangi asr avlodi, 2010.
8. Sitseron M.T. Notiqlik haqida ikki risola. – T.: Sharq, 2008.