3-ma-ruza pdf

– Бир ҳамкасбимиз Чортоқ туманидаги “Шодлик” оромгоҳида ёзги
таътилни ўтказаётган қорақалпоғистонлик болалар тунда идишдаги
сувларни қучоқлаб ётишганини сўзлаб берганди. Демоқчиманки, сувни
олдида турган, хонасида сув чиқиб турган киши сувнинг қадрига
етармикан? Яқин келажакда халқимиз онги шу даражада кўтарилишига
кўзингиз етадими? Биз сувимиз исроф бўлмаслиги учун қандай мажбурий-
қонуний ишларни амалга оширишимиз керак?
– Сув муаммоси алоҳида оғриқли мавзу. Орол фожиаси ҳақида кўп ва ҳўп
гапирилди. Аммо бу билан энди денгизни қайтариб бўлмайди. Мамлакатимизда
92 фоиз ишлатиладиган сув ҳажми қишлоқ хўжалигига тўғри келади. Сув кўп
истеъмол қиладиган ғалла, шоли ва маккажўхори етиштиришга чучук сувнинг
27 фоиз сарфланади. Тадқиқот натижасига кўра, гўшт ишлаб чиқаришга 22
фоиз, сутга 7 фоиз сув сарфланиши аниқланган. Айнан бирор маҳсулотга

---

сарфланадиган сув “виртуал сув” деб аталади. Ва сувни тежаш ҳақида гап
кетганда айнан “виртуал сув”ни тежаш лозим. Бу борада аҳолининг билимини
хабардорлигини ошириш лозим. Келинг, мана бу фактларга назар ташлайлик.
Сувга оид фактлар
- Чучук сув захирасининг 70-90 фоизи ривожланаётган мамлакатларда
экинларни етиштириш учун ишлатилади;
- Кундалик эҳтиёжни қондириш учун аҳоли жон бошига кунига 50 литр сув
керак (Дублин тамойиллари,1992);
-1 кг гуруч етиштириш учун 3000 л сув зарур;
-Битта буханка (400 грамм) нонга кетадиган унни етиштириш учун 550 л сув
керак;
-Ривожланган мамлакатларда 100 грамм мол гўшти ишлаб чиқариш учун ўртача
7000 л сув ишлатилади;
-Икки ёки ундан ортиқ мамлакатга тегишли ер ости сувларидан тежамсиз
фойдаланилаётган 263 дарё ҳавзаси мавжуд;
-Сув исроф қилиниши сабабли Ҳиндистондаги 25 фоиз ҳосилнинг тақдири
доим хавф остида туради.
Виртуал сув ҳақида гап кетганда албатта яна бир атама “сув изи” ни тилга
олмоқ жоиз. Сув изи деганда маҳсулот ишлаб чиқариш ва хизматлар учун
кетадиган умумий сув ҳажми тушунилади. Сув изи маълум бир вақт ичида
ишлатилган ёки ифлослантирилган сув ҳажми бўлиб, бунда сувни нафақат
тўғридан тўғри, балки билвосита ишлатилиш ҳам назарда тутилади. Сув изи
концепцияси 2002 йилда Голландия университетининг мутахассислари Твенте
Эриен Хокстр ва Месфин Меконнен томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, бугунги
кунда ишлаб чиқаришга кетадиган ва истеъмол учун сарфланадиган сув изи
фарқланади. Истеъмол учун сарфланадиган сув изи барча истеъмолдаги
маҳсулотлар ва хизматлардан қоладиган сув изини ўз ичига олади. У ўз
навбатида ички, яъни давлатнинг ўз сув захираларидан фойдаланишни, ташқи –
экспорт қилинадиган маҳсулотлар ишлаб чиқаришига кетадиган сув ҳажмини
назарда тутади. Сув изи битта ёки бир гуруҳ одамлар, конкрет маҳсулот ёки
хизмат, корхона ёки иқтисоднинг бутун бир тармоғи, ҳудуд ёки давлат
миқёсида ҳисобланиши мумкин.