3. Kuchlanish holatining turlari

6- MA’RUZA: Ichki kuchlar. Deformatsiya.


reja:
1.Tashqi kuchlar .
2.Ichki kuchlar.

3.Kuchlanish holatining turlari.

4. Deformasiya.


1.Tashqi kuchlar .

Konstruksiya qismiga ta'sir qiluvchi nagruzka kuch yoki juft kuch tarzida yoyilgan nuqta qo’yilgan bo’lib, tashqi kuch deyiladi. Tashqi kuchlar jismga to’plangan yoki yoyilgan kuchlar tarzida ta'sir qila oladi. Masalan, yuk tashish mashinasining ramasi ham kuzovga ortilgan yukdan yoyilgan kuch ta'sir bo’ladi.Tashqi kuchlar jismni deformasiyalaydi,ya'ni shaklini uzgartiradi. Konstruksiyaga ta'sir qilayotgan tashqi kuchlar qo’shilish va vaqt bo’yicha o’zgarishiga qarab klassifikasiyalanadi.

KuchlarXajmiy va tashqi kuchlar uchraydi. Xajmiy kuch jism xajmi bo’yicha ta'sir qiladi. Masalan: Hususiy og’irlik, harakat vaqtida inersiya kuchi. Tashqi kuchlar nuqtaga qo’yilgan bo’lsa to’plangan kuch deyiladi. Tarqalgan kuchlar uzunlik va yuza bo’yicha ta'sir qiladi.
Undan tashqari statik va dinamik kuchlar mavjud.
Statik kuch tashqi kuch inshootga sekin-asta qo’yiladi va tezlanish hosil qilmaydi.
Agar kuch zarbali bo’lsa yoki davriy tarzda o’zgarib tursa dinamik kuch deyiladi.
Bulardan tashqari doimiy va vaqtinchalik kuchlar uchraydi. Masalan-ko’prikning hususiy og’irligi doimiy kuchlar, ko’prikdan o’tayotgan poezdning og’irligi esa vaqtinchalik kuchga misol bo’la oladi.






DEFORMASIYA.

Tashqi kuch ta’siridan barcha mavjud jismlar deformatsiyalanadi, ya’ni uning zarrachalarining o’zaro joylashuvi o’zgaradi, odatda uning o’lchamlari , hajmi va shakli o’zgaradi, ammo bunda uning tarkibidagi moddalarning umumiy miqdori o’zgarmaganligi tufayli, uning massasi o’zgarmasdan qoladi, buning natijasida jism deformatsiyalanadi. Demak, Jismning geometrik shaklini zgartirishi deformatsiya deb ataladi. Deformatsiyalar tashqi ta’sir (kuch) natijasida jismning shaklini va hajmini o’zgartiradi.Deformatsiya mashina yoki inshoot qismlari ishlaganda sodir bo’ladi. Deformatsiya juda kichik miqdor bo’lganligi sababli uni mahsus o’lchash asbobi(tenzometr) yordamida aniqlanadi. Deformatsiyani o’lchash eng zarur bo’lgan masalani ya’ni mashina qismlarining yemirilishi sharoitini va qanday sharoitda uzoq muddatga ishlashi mumkinligini aniqlashga imkon beradi. Deformatsiya kattaligi material turiga bog’lik bo’ladi.