3 I bob leksikologiya tilshunoslikning mustaqil bo’limi sifatida

III bob bo’yicha xulosa

Til kishilik jamiyati mahsulidir. Tilsiz hech bir voqe’lik va hodisani, insonning tabiatda, jamiyatda tutgan o‘rnini, jamiyat taraqqiyoti yo‘llarini bilish, o‘rganish mumkin emas.

Dunyoda hamma narsaning nomi bor. “Tog‘” deganda balandmi- pastmi, kattami-kichikmi umuman tog‘ tushuniladi. Ko‘l ham shun­day umumiy atama, turdosh ot. Bunday so‘zlarni xohlagan tilga tarjima qilish mumkin. Atoqli ot esa qandaydir bir narsani, predmetni, obyektni bildiradi va odatda tarjima qilinmasdan hamma tillarda deyarli bir xil yoziladi va talaffuz qilinadi. Masalan, Samarqand deganda, respublikamizdagi Zarafshon daryosi sohilida joylashgan go‘zal tarixiy shahar tushuniladi. Buxoro deyish bilan O‘zbekistonning ko‘hna shahri, shu nomli viloyat markazi ko‘z o‘ngimizda namoyon bo‘ladi.

Toponimlar turli asrlar mevasi bo‘lib, uzoq davrlar yashaydi. Qadimiy tillarda qo‘yilgan nom keyingi xalqlar uchun oddiy toponimdan boshqa narsa emas, uning qanday ma’noni anglatishi haqida har doim ham o‘ylab o‘tirishmaydi.

Har bir so’z o’z kelib chiqish tarixiga ega bo’lganidek,toponimlarning ham etimologiyasi o’rganiladi. Bunda ularning ilk tarixi,ildizlari va hozirda qanday holatda qo’llanilishi tadqiq qilinadi.

Tilshunoslik boʻlimi hisoblangan etimologiyaning asosiy vazifasi qadimiy manbalarni hamda til lugʻat tarkibining shakllanish jarayonini va uning dastlabki, qadimiy holatini tiklashdan iborat. Har bir til leksikasida muayyan miqdordagi soʻzlar borki, ularning shakli bilan maʼnosi oʻrtasidagi bogʻliqlik shu til egalari uchun tushunarsiz boʻlib qolgan, chunki soʻzning tarixan oʻzgara borishi uning dastlabki shakl va maʼnosini xiralashtirib qoʻyadi, bunday soʻz strukturasini tildagi mavjud yasalish qoliplari orqali izohlab boʻlmaydi.

XULOSA

Til insoniyatning tarixiy taraqqiyoti jarayonida yaratgan barcha madaniy va ilmiy boyliklarini ifodalaydigan va avloddan avlodga meros qoladigan asosiy vositadir.

Sharq xalqlarida azaldan ilm-u fanga, ta’lim- tarbiyaga alohida e’tibor berib kelingan. Hozirda ham Respublikamizda ta’lim sohasini rivojlantirish borasida ko’plab ishlar amalga oshirilmoqda. Bu borada Prezidentimiz Islom Abdug’aniyevich Karimov o’z asarlarida alohida fikrlar yuritadi. Masalan, “Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch” asarida ta’kilaganlaridek, “…shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo’lishi farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog’liq”¹. Mustaqil vatanimiz ravnaqi uchun yurtimiz yoshlarining har tomonlama mukammal bilim egallashlari, yurtimizda ular uchun yaratilgan keng imkoniyatlardan unumli foydalanishlari zarur.

Kishilar oq-qorani tanib tirikchilik qila boshlashibdiki, tevarak-atroflaridagi yerlarni, daryo-ko'llarni, tog'laru qir-adirlami, o‘tloq-yaylovlami ma’lum bir nom bilan atab kelganlar. Dastlabki toponimlar oddiy turdosh otlardan farq qilmaydigan sodda nomlar edi.

Toponimlarni yasashda shu til uchun xos bo'lgan lingvistik vositalardan (modellardan) foydalaniladi. Lekin shu bilan birgalikda har bir tilda toponim yasovchi o'ziga xos vositalar paydo bo'ladi, ya’ni muayyan suffikslar (affikslar) va so'zlar faqat yoki aksari toponimlar yaratishga ixtisoslashib qoladi.

Xulosa o’rnida shuni aytish joizki, toponimiya leksikologiyaning muhim va ajralmas qismi ekanligi hamda turli tillarda toponimlarning kelib chiqishi,mamlakat madaniy hayotida tutgan o’rnini yoritib beradi.

Mavzuning mazmunini yoritib berish jarayonida dastlab italyan tilida toponimik birliklarining kelib chiqishi tarixi to’g’risida umumiy ma’lumotlar o’rganildi. Bundan tashqari, italyan tilidagi toponimik birliklarning ishlatilishi bo’yicha misollar keltirilib tahlil qilindi.