3 бўлим: Шўр ерларда доривор ўсимликларнинг интродукцияси ва биологик хусусиятлари

3.3. Шўр тупроқларда интродуцентларнинг ўсиш ва ривожланиши
Илмий изланишларимиз давомида сақланувчанликка эга бўлган ўсимликларнинг ўсиш ва ривожланиш хусусиятларини ўргандик. Бундай тадқиқотлар шўр тупроқларда доривор ўсимликларнинг шўрланишга чидамлилик даражасини аниқлаб, интродукция жараёнида олинган натижаларни баҳолашга ёрдам беради.
- Доривор тирноқгул - Календула лекарственная (Calendula officinalis L.).
Доривор тирноқгул - Asteraceae оиласига мансуб бўлиб, 2 йиллик ўт. Ўсимлик табиий ҳолда Циркумбореаль, Эрон-Турон ва Ўрта eр денгизи флора областларига мансуб. Доривор тирноқгул маданий ҳолда манзарали ва доривор ўсимлик сифатида ўстирилади. Доривор восита сифатида ўсимликнинг гуллари терилади ва ошқозон яраси (язва), йирингларни даволашда ишлатилади [29] (илова – 287-бет).
Шўр тупроқларда доривор тирноқгул уруғдан экилди. Ўртача шўрланган тупроқларда уруғ унувчанлиги 60,7 % ва сақланиши 89,3 % ни, кучли шўрланган тупроқларда эса 41,8 – 90,2 % ни ташкил этди.
Ўртача шўрланган тупроқларда доривор тирноқгулнинг бўйи 37,82,74 см ва асосий поядаги барглар сони 16,61,82 га ёки кучли шўрланган тупроқларда эса бу кўрсаткичлар 24,82,07 см ва 8,41,16 га етади. Шунингдек, ўсимликларда 1- ва 2 - тартибли новдаларнинг ҳосил бўлиши ва уларнинг ўсиш кўрсаткичлари ҳам ўртача шўрланган тупроқларда бир оз юқори бўлган (3.8, 3.9 - жадваллар). Генератив аъзолар 2 хил шўрланишдаги тупроқларда ҳам, 1- вегетация йилнинг ўзидаёқ шаклланади ва бир хил кўрсаткичларни қайд этади. Яъни, ўртача шўрланган тупроқларда ғунчалар - 4,00,89 та; гуллар - 2,40,69 та; хом мевалар - 6,41,13 та ва етилган мевалар - 2,40,69 тага етган бўлса, кучли шўрланган тупроқларда ғунчалар - 4,40,81 та; гуллар - 3,60,93 та; шаклланган мевалар - 1,20,37 та ва пишган мевалар - 5,41,40 тага етади. Ю. М. Мурдахаев (1990) нинг берган маълумотига кўра, шўрланмаган тупроқларда ўстирилган ўсимликларда гул хом ашёси 1,00-1,20 т/га, уруғ ҳосилдорлиги 0,10-0,12 т/га ни ташкил этади [127]. Шўр тупроқ-ларда эса, доривор тирноқгулнинг гул хом ашёси 1-вегетация йилида 0,690,10 т/га ни ва уруғ ҳосилдорлиги 0,090,03 т/га ни ташкил этди.