3-amaliy mashg’ulot Mavzu: Asosiy va xosilaviy kattaliklar. Asosiy va xosilaviy kattaliklarni ifodalash va yozish tartibi Ishdan maqsad

Kattalikning birligi deb -ta’rif bo’yicha soniy qiymati 1ga teng qilib olingan kattalik tushuniladi
Ushbu atama kattalikning qiymatiga kiradigan birlik uchun ko’paytiruvchi sifatida ishlatiladi. Muayyan kattalikning birliklari o’zaro o’lchamlari bilan farqlanishi mumkin. Masalan, metr, fut va dyuym uzunlikning birliklari bo’lib, quyidagi har xil o’lchamlarga ega - 1 fut = 0,3048 m, 1 dyuym = 25,4 mm ga tengdir.
Kattalikning birligi ham, kattalikning o’ziga o’xshash asosiy va hosilaviy birliklarga bo’linadi:
Kattalikning asosiy birligi debbirliklar tizimidagi ihtiyoriy ravishda tanlangan asosiy kattalikning birligiga aytiladi.
Bunga misol qilib, LMT - kattaliklar tizimiga to’g’ri kelgan MKS birliklar tizimida metr, kilogramm, sekund kabi asosiy birliklarni olishimiz mumkin.
Hosilaviy birlikdeb, berilgan birliklar tizimining birliklaridan tuzilgan, ta’riflovchi tenglama asosida keltirib chiqariluvchi hosilaviy kattalikning birligiga aytiladi.
Hosilaviy birlikka misol qilib 1 m/s - xalqaro birliklar tizimidagi tezlik birligini; 1 N = 1 kg. m/s² kuch birligini olishimiz mumkin.
Masalan: Kuchni topish formulasi. F=ma. a=m/c²

Dim a=LT^-2 (a) =mc²

Dim m=M (m)=kg
Dim F=LMT^-2 (F)=mkgs^-2= H
LMT – metr, kilogramm, sekund. 1H = 1 kgm/c^-2
Nazorat savollari:
1.Kattalik tushunchasi.
2.Kattalik birliklari.
3.Kattalik o’lchamliligi.