4– AMALIY ISH MAVZU : YASHIL O‘SIMLIKLAR, DARAXT VA BUTA TURLARINING ASSORTIMENTINI DEKORATIV SIFATLARIGA MOS RAVISHDA TANLASH Ishdan maqsad: O'zbekiston hududidagi mavjud o'simliklar dendralogiyasini o'rganish.
Har bir hududni ko‘kalamzorlashtirishga kirishishdan oldin, bu yerda joyning muhandislik tayyorgarligi ishlari olib boriladi.
Muhandislik tayyorgarligi ishlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: vertikal reja tuzish va yuza oqimni tashkil etish, hududni qisman yoki butunlay quritib olish, yer osti komunikatsiyalarini o‘tkazish va hududni suv toshishidan himoyalash, suv havzalarining nishabliklari va qirg‘oqlarini mustahkamlash. Shuningdek, tayyorgarlik ishlari hududni tozalash bo‘yicha sanitar-gigienik tadbirlarni va barcha joyni qisman tekislab chiqishni ham o‘z ichiga oladi. Ushbu tadbirlarning asosiy vazifasi ekilgan manzarali daraxtlar yaxshi o‘sib-rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratishdan iborat.
Manzara samarali bo‘lishi va daraxtlarni erkin rivojlanishi uchun ekilgan daraxtning kattaligiga bog‘liq holda qatorlar va daraxtlar orasidagi masofa 5 m dan 20 m gacha qabul qilinadi. Yosh ko‘chalarni ekishda ularda manzarani tezroq rivojlantirish uchun daraxtlar va qatorlar orasidagi masofa kichikroq (eng katta masofadan 2-4 marta kam) qabul qilinadi.
Avtomobil yo‘llarini manzarali ko‘kalamzorlashtirish uchun 4-6 yoshdagi ko‘chatlar va 2-3 yoshdagi butalar qo‘llaniladi. Maxsus turdagi ekinlar avtomobil yo‘larining ajratuvchi tasmasini ko‘kalamzorlashtirishda foydalaniladi. Bu ko‘kalam-zorlashtirish turi yo‘llarni arxitektura-tasviriy bezatishdan tashqari harakat xavfsizligini oshirishda ham qo‘llaniladi. Qoida bo‘yicha ajratuvchi tasmaga bir biridan 20-30 m, yo‘l chetidan esa kamida 1,75 m masofada joylashuvchi to‘liq buta yoki ko‘ndalang tasma (bir yoki ikki qatorli devor) ko‘rinishida ekish amalga oshiriladi. Bunday ko‘chatlar qarama-qarshidan kelayotgan avtomobillarni yoritish chiroqlari nurlaridan saqlaydi
Mamlakatni modernizatsiya qilish jarayonlari har qadamda ko‘rinib turibdi va o‘z natijasini bermoqda.
Ko‘kalamzorlashtirilgan hudud atrof–muhit shakllanishida ishtirok etsada, u avvalambor tabiiy tuproq-iqlim sharoitlar va inson faoliyatiga bo‘ysunadi. Hududni xo‘jalik nuqtai nazaridan o‘zlashtirishning (shu jumladan, avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirishda) birinchi bosqichi fizik-geografik rayonlashtirishni hisobga olish xisoblanadi.
Shahar ko‘cha va yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish maqsadida tavsiya etilayotgan daraxt-buta turlari manzarali ko‘rinishga ega bo‘lishi bilan bir paytda ko‘cha va yo‘llardagi tutunli-gazli va changli muhitiga biologik chidamli bo‘lishi va bir paytda arxitekturaviy va sanitar-gigienik talablarga ham javob berishi lozim [13]. Ekishning maqsadi yo‘lning kesishgan hududida o‘simliklar yordamida yechilishi kerak bo‘lgan vazifalarga mos kelishi kerak [12]. Yo‘l chetidagi ekiladigan maydonlarning tuzilishi va shaklini belgilovchi asosiy omillar va mezon quyidagilardan iborat:
tabiiy ekotizimga kirish uchun landshaft strukturasini sozlash;
ekinlarni parvarish qilish uchun moliyaviy xarajatlarni kamaytirish;
harakat ishtirokchilari uchun qulay sharoit yaratish (yo‘l belgilari o‘rnatish, yo‘llarning landshaftliligini diversifikatsiya qilish va qayta tiklash, harakat xavfsizligini yaxshilash);
yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlash (ko‘z qamashishidan himoya qilish, shamoldan himoya qilish, qor ko‘chkilaridan himoya qilish);
yo‘l harakati yo‘llarining zararli ta’sirini kamaytirish (changni filtrlash, shovqinni himoya qilish, biologik salohiyatni faollashtirish).
Yo‘l atrofidagi landshaft tuzilishiga asoslanib, avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirishning asosiy sabablarini rivojlantirish va mahalliy landshaftning estetik xususiyatlarini ta’kidlash juda muhimdir. Bu muvaffaqiyatli tanlov keyinchalik norasmiy shaklda jozibali ko‘rinishni yaratish yo‘lning narigi tomonidagi bir necha daraxt guruhini shakllantirish orqali transport yo‘llarini mavjud landshaftining tuzilishiga mos ravishda kiritish imkonini beradi (4.1-jadval).
