3-амалий маш ғулот: тана ҳарорати, пульс, артериал босим ва нафас олишни аниқлаш. ҚОн айланишига таъсир этиш чоралари

3. Иситманинг тушиши даври. Аввал иссиқлик чиқариш кучаяди, кейин эса 
иссиқлик ҳосил бўлиши камаяди ва организмдан кўп тер ажралади. Ҳароратни пасайиши 
2 хил бўлади. Баъзан ҳарорат аста-секин пасайиб нормага тушади. Ҳароратнинг бундай 
пасайиши лизис дейилади. Баъзида ҳарорат юқори даражада бўлиб бирданига пасайиб 
кетиши ёки нормага тушиши мумкин. Бунга кризис дейилади. Иситма пасайишида кўп 
тер ажралиши давом этиб, пульс ва нафас тезлашмайди, беморнинг ҳуши ўзида бўлиб, 
тинч ухлайди. Баъзи вақтда кризис хавфли ўтади. Бунда ҳарорат бирданига пасайиб, 
беморлар ўзини жуда ёмон сезади, ҳолсизланади, чанқайди, совқотади ва титрайди. 
Баъзида атрофдаги нарсаларни яхши англай олмайди. Териси аввал оқаради, кейин 
кўкаради, совуқ тер босиб, оёқлари музлайди. Қон босими пасаяди, пульс ипсимон, нафас 
юзаки ва тез бўлади, кўз қорачиқлари кенгаяди. Ўткир қон томирлар етишмовчилиги – 
коллапс юз беради. Бу вақтда тез ёрдам кўрсатилмаса, беморнинг ҳаёти хавф остида 

---

қолади. Зудлик билан тери орасига ёки мускул орасига кофеин, кардиамин, адреналин, 
мезатон, стрихнин эритмасини юбориш лозим. 
Пульсни аниқлаш. 
Пульс - юрак қисқариши натижасида ҳосил бўлган 
тўлқиннинг артерия деворига берилишидир. Юрак тўхтовсиз уриб туради. Юрак ҳар гал 
қисқарганда 60-80 см.куб қон томирларга ўтиб, қоринчалар қон-томирларга қон 
хайдаганда ҳосил бўлган тўлқин барча артерия томирлари бўйлаб тарқалади. Қон 
томирлари эластик бўлганлиги сабабли қон тўлқини вақтида кенгайиб кейин дастлабки 
ҳолатига қайтади. Юракнинг уриш кучига қараб пульс турлича бўлиши мумкин. Пульс 
ўзгариши юракнинг фаолиятига ва артериялар ҳолатига боғлиқ. 
3-расм. Пульсни аниқлаш 
Жисмоний иш билан шуғулланганда, ҳарорат кўтарилганда, руҳий қўзғалишлар рўй 
берганда, алькогол ва дорилар таъсирида пульс ўзгаради.
Беморларни даволашда, ташҳис қўйишда баъзи касалликларнинг олдини олишда 
пульсни текшириш катта аҳамиятга эга. Пульсни текшириш учун қўл билан ушлаш 
мумкин бўлган юза артерия (кўпинча билак артерияси) танланади. Бундан ташқари 
пульснинг бўйин, чакка, уйқу, сон ва тирсак артерияларидан ҳам аниқлаш мумкин. Пульс 
текширилаётган пайтда беморни қўли озгина букилган бўлиши керак. Иккинчи, учинчи 
ва тўртинчи бармоғлари пульсация қилинаётган артерия устида, бош бармоғи билакнинг 
орқа томонидан туриши лозим. Пульс текширилаётган вақтда тезлиги, ритми, тўлалиги ва 
таранглиги эътиборга олинади.