3 -maʼruza. Kompyuter tarmoqlarida ma’lumotlarni uzatish qurilmalari. Kontsentratorlar, kommutatorlar va marshrutizatorlar Reja

3.
 
Marshrutizatorlar 
Marshrutizatorlar trafiklarni lokalizasiyalashdan tashkari yana ko’p foydali 
vazifalarni bajaradilar. Masalan marshrutizatorlar tarmoqdagi tutash (zamknutыy) 
konturlar bilan xam ishlash imkoniyatlariga egadirlar. Ular mumkin bulgan bir 
necha marshrutlardan eng rasionalini tanlanlaydilar.
Marshrutizatorlarning yana bir ajoyib imkoniyatlaridan biri turli 
texnologiyalar asosida qurilgan tarmoq kismlarini (masalan, Ethernet va X.25) 
yagona tarmoqka biriktirishni amalga oshira olishidadir. 
Shlyuz kurilmasi xam tarmoqning aloxida kismlarini boglashi mumkin. 
Shlyuzning asosiy vazifasi trafikni lokalizasiyalash emas, balki turli tizimli va amali 
dasturiy ta’minotli tarmoqlarni birlashtirishdan iborat. Shunga karamasdan shlyuz 
kaysidir ma’noda trafikni lokalizasiyalashni amalga oshiradi, chunki u tarmoqni 
mantiqiy va fizik tuzilmasini uzgartiradi. 
Xulosa qilib aytganda, tarmoqni mantiqiy tuzilmasini tashkil qilishdan asosiy 
maqsad ularning taksimlangan kismlari orasidagi boglanish kanallarini samarali 
tashkil qilishdir. Lokal tarmoqni mantiqiy segmentlarga bo’linishi esa: tarmoq 
unumdorligini oshiradi (segment tarkibidagi kompyuterlarni tashkariga murjaatini 
keskin kamaytirish xisobiga); tarmoqni kurish yullarini ko’payishiga olib keladi; 
ma’lumotlarni ximoyalash darajasini orttiradi; tarmoqni boshqa rishni 
yengillashtiradi. 
Kompyuterlar soni koʼp boʼlmagan tarmoqlarda umumiy shina, halqa, yulduz 
yoki aralash topologiyalardan biri qoʼllaniladi. Qayd etilgan barcha topologiyalar bir 
jinsli xususiyatga ega boʼlib, yaʼni bir jinsli tarmoqlarda barcha Kompyuter lar 

---

maʼlumot uzatish muhitiga ruxsat olishda bir xil sharoitda boʼladilar (yulduzsimon 
topologiyada markaziy Kompyuter bundan mustasno). Tarmoq tuzilishining bir 
jinsli boʼlishi Kompyuter lar miqdorini oshirilishini soddalashtiradi, tarmoqqa 
xizmat koʼrsatishni yengillashtiradi.Lekin katta tarmoqlarda bir jinsli tuzatilishning 
afzaliklari uning kamchiliklarga aylanishini kuzatish mumkin. Bunday tarmoqlarda 
bir jinsli tuzilishni qoʼllash turli cheklanishlarga olib keladi. Ularning asosiylari 
quyiagilardir: 
• 
uzellar orasidagi aloqa masofasining cheklanganligi; 
• 
tarmoqdagi uzellar miqdorining cheklanganligi; 
• 
tarmoq uzellari trafigi jadalligining cheklanganligi. 
Misol uchun ingichka kaoksil kabelli Ethernet texnologiyasi 185 m. dan, 
ularga ulangan Kompyuter lar miqdori esa 30 tadan ortmasligi kerak. Lekin 
Kompyuter lar oʼzaro jadal maʼlumotlar almashadigan boʼlsa, kabelga ulangan 
Kompyuterlar soni 20 tagacha, baʼzi hollarda esa 10 tagacha qoldiriladi. Bunga 
asosiy sabab har bir Kompyuter ga tarmoqning yetarlicha ulushdagi 
oʼtkazuvchanligi toʼgʼri kelishi kerak. 
Bunday cheklanishlarni bartaraf etish uchun tarmoqni maxsus tuzilmalash 
usullaridan, repitorlar (takrorlagichlar), kontsentratorlar, mostlar, kommutatorlar va 
marshrutizatorlardan foydalaniladi. Ushbu uskunalar kommunikatsion vositalar deb 
atalib, ular yordamida tarmoqning alohida segmentlari orasida oʼzaro munosabatlari 
amalga oshiriladi. 
Kommunikatsion vositalarining eng oddiysi boʼlib, u lokal tarmoqning 
segmentlari kabelini birlashtirish uchun ishlatiladi. Lokal tarmoq segmentlari 
kabelini birlashtirishdan maqsad tarmoqning umumiy uzunligini uzaytirishdir. 
Demak “povtoritelь” lar bir segmentdan kelgan signalni boshqa segmentga uzatishni 
amalga oshirib beradilar. “Povtoritel” vazifasi aloqa liniyalariga qoʼyilgan 
cheklanishlarni bartaraf etish, yaʼni ular signalning sifat ko’rsatkichlarini (quvvatini, 
amplitudasini, frontini v.b.) yaxshilab berishdir. 

---

Xar qanday tarmoq texnologiyasida ishlaydigan kontsentratorlarning umumiy 
xususiyatlari ko’p bo’ladi, yaʼni ular o’zlarining bir portlaridan kelgan signalni 
boshqa portlarida qayd qiladilar. Ulardagi farq faqat qaysi portlarda kirish signallari 
qayid qilinishidadir. Masalan, Ethernet texnologiyasida ishlaydigan kontsentrator 
kirish signalini shu signal olingan portdan boshqa barcha portlarda qayd etadi.