№3-, 4- mavzular. Berlganlar bazasi axritekturasi

---

№ 3-, 4- mavzular. Berlganlar bazasi axritekturasi 

Reja: 

1)

 

Berilganlar bazasi arxitekturasi.  

2)

 

Berilganlar bazasini relayatsion modeli.  

3)

 

Bog’lanishlar va attributlar.  

4)

 

Berilganlarning ierarxik va tarmoq modellari. Daraxtlar.  

5)

 

Berilganlarning bazasini normallashtirish. 

Tayanch  iboralar:obyektlar,  berilganlarga  ishlov,  obyektlar  termasi,  atribut 

(xususiyat), axborotning uch sohasi, yozuv, ikki o'lchovli fayl, ikki о’lchovli massiv, 

identifikator, kalit, birlamchi kalit, birlashgan kaliti murakkab kalit, tarkibli kalit, 

muqobil  kalit,  so'rov,  oddiy  so'rov,  murakkab  so'rov.  berilganlar  modeli,  kuchsiz 

turdagi modellar, kuchii turdagi modellar, berilganlar elementi, konseptual chizma, 

chizmaning  nusxasi,  yozuvning  nusxasi,  aloqa,  «birga-bir»  aloqa,  «birga-ko  p» 

aloqa, «ко 'pga-bir» aloqa, «ко'pga-ko p» aloqa, yozuvlar orasidagi aloqalar.

 

Elementlari  to‘g‘risidagi  axborotlari  saqlanuvchilar 

obyektlar

  deb  ataladi. 

Obyektlar  haqi-qiy  (masalan,  inson,  mahsulot  yoki  yashash  hududi)  va  abstrakt 

(masalan,  hodisa,  fan  nomi,  top-shiriq  raqami  yoki  tashkilotning  hisob  raqami) 

bo‘lishi  mumkin.  Masalan,  ta’lim  sohasida  maktab,  litsey,  kollej.  bakalavriat, 

magistratura  obyektlar  boladi.  Lekin  shu  obyektlariga  tegishli  insonlar-ning  har 

birini alohida obyekt sifatida e’tirof etish mumkin. 

Obyekt turli xossalarga ega bo'ladi (masalan, ism, rang yoki vaqt o’lchovi) va 

ularni  jumla-dan,  kompyuterlar  orqali  turli  qurilmalarida  saqlash  imkoniyati 

mavjud. Ana shu xossalarning har bir elementi 

berilganlardan

 iborat. Berilganlarga 

ishlov

 deganda, ular ustida bajariladigan 

Izlash, qo’shish, olib tashlash, o'zgartirish

 

algoritmlarini  amalga  oshiruvchi  funksiyalar  faoliyatining  natijasini  tushunamiz. 

Berilganlarga  ishlov  ko‘pincha,  bir  xildagi  xossa  (xususiyat)ga  ega  bo‘lgan 

obyektlarning to‘plami bilan ishlanadi. Masalan, talabalarni olaylik, ularning har biri 

to‘g‘risidagi bir xil xususiyatli berilganlargina saqlanadi. Bir xildagi xususiyatga ega 

bolgan  obyektlarni, 

obyektlar  termasi

  deb  ataymiz.  Biz  yuqorida  keltirgan 

tushunchalarimiz  haqiqiy  dunyoga  tegishli.  Biz  har  bir  obyektlar  xususidagi 

ma'lumotlarni  yozuvlar  tarzida  ifodalaymiz.  Yozuvlar  esa  obyekt-larning 

xususiyatlari (atributlari) va ularning qiymatlari bilan bog’langan. Biz bundan keyin, 

atri-but

 atamasining mazmuni 

xususiyat

 bo‘lgani va u butun jahon bo‘yicha sohaga 

tegishli  ilmiy  va  amaliy  adabiyotlarda  qabul  qilingan  atama  bo’lgani  uchun,  shu 

atribut atamasida to‘xtaymiz. Masalan, «Talaba» obyektining atributlari familiyasi, 

ismi, otasining ismi, tug‘ilgan sanasi, fakul-teti, yo‘nalishi va boshqalardan iborat 

bo’lishi mumkin. 

 

Axborot  tushunchasi  bilan  bog’liq  bo‘lgan  uchta  soha  mavjud  va  undagi 

o‘zaro  bog‘lanish-lar  2.1-rasmda  keltirilgan.  Birinchisi,  bu  haqiqiy  dunyo  bo'lib, 

unda  haqiqatdan  ham  obyektlar  mavjud  va  ularning  har  biri  o'z  xossalariga  ega. 

Ikkinchi  soha,  bu  axborotlar  sohasi  bo‘lib,  u  prog-rammachi  va  boshqalarning 

---

tasavvurida obyektlarning atributlari hamda ularning qiymatlari bilan bog‘langan. 

Uchinchisi esa, berilganlar elementlari va ularni ifodalashdagi belgilar, satrlar yoki 

axborot  elementlarini  kodlashdagi  bitlardan  iborat.  Uchinchi  sohani  yanada 

chuqurlashtirib, beril-ganlarning amaliy programmachi tasavvuridagi taqdimoti, BB 

administratorining tasavvuridagi umumiy mantiqiy tuzilish va berilganlarning fizik 

taqdimiga ajratish mumkin. 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1 rasm 

 

 

Berilganlar elementining har biri o‘z qiymatiga ega bo‘lishi kerak va u atributni 

ifodalaydi,  atribut  esa  obyektni  identifikatsiyalaydi.  Biz  masalan,  qizil,  ko'k  va 

binafsha kabi berilganlarning qiymatlarini saqla-shimiz mumkin, lekin bu qiymatlar 

boshqa atributlar orqaligina bog’lanib biror mazmunga ega bo‘lishi mumkin. 

Faraz  qilaylik,