27- расм. Занжирли тракторларнинг буриш механизмлари

2 9- Расм. Занжирли тракторларнинг планетар бошқариш механизми. а- тузилиши; б- ҳаракатланиш схе-маси; 1,6,7,8,13- шестерналар; 2,4- тормоз шкиви; 3- пуржина; 5- вал; 9- водило; 10- саталитлар; 11,12- тормоз ленталари.
Бу ерда марказий узатманинг катта йетакланувчи шестернаси планетар механизмнинг корпусига қаттиқ ўрнатилган. Тожсимон шестерна еса шу корпуснинг ички сиртига ўйиб ишланган. Қуёш шестернаси билан унинг тормози бир бутун бўлиб, улар ярим ўқларда еркин ўтирадилар.
Трактор тўғри чизиқли ҳаракат қилаётган пайтда қуёш шестернанинг тормози тортилган, ярим ўқларнинг тормози еса бўшатилган бўлади, яъни ўқларнинг тормози бўш бўлганлиги учун улар айланаётган бўлади. У ҳолда ярим ўқларга ҳаракат биринчи ва иккинчи шестернаси орқали учинчи шестернага ундан еса тожсимон шестернага берилади. Тожсимон шестерна сателлитлари айлантириб, уларни қуёш шестернаси атрофида айланишига мажбур қилади. Сателлитлар билан бирга водило ҳам айланиб, ярим ўқни айлантиради. Шу тариқа ярим ўқлар бир ҳил айланишлар частотаси билан айланиб, тракторни тўғри чизиқли ҳаракатини таъминлайди.
Айтайлик, тракторни буриш лозим бўлиб қолди, масалан чапга. У вақтда планетар механизм қуйидагича ишлайди: хайдовчи томонидан қуёш шестернасининг тормози қўйиб юборилади. Шу билан қуёш шестернаси айланишига имконият яратилади. Ҳаракат марказий узатмадан планетар механизмнинг корпусига берилади ва тожсимон шестерна орқали сателлитлар ўз ўқи атрофида айлана бошлайди, яъни улар енди қуёш шестернаси атрофида айланмай балки аксинча, ўрнида турган ҳолда айланиб тормози бўшатилган қуёш шестернасини ўзини айлантира бошлайди. Шунинг учун у водилони олиб кета олмайди. Демак, чап ярим ўқ айланмайди. Чап томондаги йетакловчи юлдузчанинг бурчак тезлигини камайтириш қуёш шестернаси тормозини бўшатиш даражасига боғлиқ. Қанча кўп бўшатилса, ярим ўқнинг бурчак тезлиги шунча кам бўлади. Агарда тракторни чап томонини ўрнида тургизиб буриш лозим бўлса, ярим ўқда жойлашган тормоз тортилади ва ярим ўқ бутунлайича ҳаракатдан тўхтатилади.
Тракторни ўнг томонга бурганда ҳам шу ишлар амалга оширилади. Планетар механизм ДТ- 75 ва Т- 4А тракторларида қўлланилган.
Планетар механизмда дифференсиал механизмида учрайдиган камчилик бартараф қилинган. Буриш пайтида бир томондаги йетакчи юлдузчани айланишлар частотаси қанча камайса, иккинчи томондагиникига шунчага кўпаймайди. Шунинг учун уларда блокировка механизмининг бўлиши тақазо етилмайди.

2.