27- мавзу. Замонавий иқтисодий таълимотларининг асосий йўналишлари

6. 
Номукаммал бозорнинг хусусиятлари 
ХХ аср бошларида эркин (мукаммал) рақобатга асосланган 
иқтисодиёт тобора монополлашиб борди, бу айниқса Европа ва 
АҚШда яққол кўзга ташланди. Иқтисодий либериализм принциплари 
(
эркин савдо-фритредерлик, давлатнинг иқтисодга аралашмаслиги ва 
б.) реал ҳаёт талабларига жавоб бермай қўйди. Монополлашувнинг 
ёрқин оқибати сифатида 1929-1933 йиллардаги жаҳон иқтисодий 
инқирозининг келтириш мумкин.
Деярли юз йил давомида Ж.Б.Сейнинг «бозорлар қонуни» ҳамма 
ерда тан олинган ва унга суяниб иш юритилган бўлса, бу даврда унинг 
аҳамияти 
пасайиб 
борди. 
Номукаммал 
рақобат 
аввал 
институционализм, кейин неокласиклар томонидан тадқиқот объекти 
қилиб олинди.
Бу муаммолар билан деярли бир вақтда Гарвард университети 
профессори э. Чемберлин ва Кембриж университети профессори 
Ж.Робинсонлар шуғулланди.
1933 
йили америкалик э.Чемберлин ўзининг «Монополистик 
рақобат назарияси», инглиз Ж.Робинсон хоним эса «Номукаммал 

---

рақобатнинг иқтисодий назарияси» асарларини чоп этдилар. Бу 
асарларда эркин рақобат шароитини инкор этадиган шароитда бозор 
механизмларининг ҳаракати масалалари ҳар томонлама чуқур таҳлил 
этилади. Хусусан, иккала муаллиф фикрича, бозор баҳоси бозор 
иштирокчиларининг коллектив фаолияти туфайли юзага келмайди, 
чунки товар маҳсулотларининг турли-туманлиги (дифференцияси) 
харидорларни бу товарлар баҳоси тўғрисида тўлиқ информациядан, 
фирма-ишлаб чиқарувчиларни танлашда рақобатдан маҳрум этади. 
Улар иқтисодиётда мувозанатнинг бузилиш сабабларини илгаригидек 
иқтисодий муҳитдаги «категория» ва «қонун» лардан излайдилар. 
Институционал йўналиш тарафдорларига эса, номукаммал рақобат 
иқтисодий ўсишга аввало «инсон омили»нинг таъсири оқибатидир. Бу 
эса жамият ривожланиши, шу билан бирга иқтисодиёт соҳаларида 
юзага 
келадиган 
ижтимоий-психологик, 
ҳуқукий 
ва 
бошқа 
муаммолардир.