26-ma’ruza: Sinxron generatorning elektr tarmog‘i bilan parallel ishlashidagi tavsiflari

---

26-ma’ruza:
Sinxron generatorning elektr tarmog‘i bilan parallel ishlashidagi tavsiflari 
4.12. Sinxron generatorlarning parallel ishlashi
Energetik tizimda sutka, hafta va oy davomida yuklama o’zgaradi. Shuning uchun ham 
doimiy yuklamani qoplovchi shunday bloklar borki, boshqasi esa Yuklamani avjiga chiqqan 
vaqtida qoplaydi. Doimiy yuklamani atom stansiyalari ko’taradi, issiqlik elektrostansiyalarning 
trubali generatorlari va gidroelektrstansiyalardagi gidrogeneratorlar esa yil davomida ulanishi va 
o’n va Yuz marta yil davomida uzilishi mumkin. Katta quvvatli sinxronli mashinalarda 
tezlashish jarayoni va uning sinxronlashuvi mashinaning xizmat qilish muddatiga sezilarli ta’sir 
qiladi. Gidrogeneratorlarni silji shida turumostligi qo’zg’almas qismi va aylanayotgan qismini 
ajratuvchimoyli Yupqa qatlam hosil bo’lishi ta’minlanishi shart[4].
Sinxron aylanish chastotasini rotorga yaqinlashish jarayonida moyning haroratini nazorat 
qilish tizimimashinaning ishonchli ishlashini ta’minlaydi. Yirik turbo va gidrogeneratorlarning 
ishga tushirish jarayoni bir necha o’n minutgacha cho’zilishi mumkin.Ishga tushirish 
sinxronizatsiyalash jarayonlari tarmoq bilan parallel bo’lib, uzoq ishlashga nisbatan qisqa 
muddatni olsada, biroq u o’chmasdan bir necha oy davom etishi mumkin, bunda uzoq ishlashga 
nisbatan sinxronli mashinalarning ishonchli ishlashini pasaytiradi. 
 
4.53-rasm. Mashina -tarmoq konturi: 
E
0-
generator EYUK i; U
c
-tarmoq EYUK i. 
4.54-rasm. Tarmoq bilan parallel ishlashda sinxronli mashinalarni ulash sxemasi. 
 
Generatorni parallel ishlovchi tarmoqqa ulash jarayonida mashinalarni sinxronlash aniq va 
dag’al bo’lishi mumkin. 
Aniq sinxronizatsiyalashda quyidagilarga rioya qilish zarur bo’ladi: 
1)
Tarmoq va generator tarmog’i bir xil bo’lishi lozim; 
2)
Tarmoq va generator kuchlanishi faza bo’yicha mos keladi va bir xil tebranishga ega 
bo’ladi; 
3) Tarmoq va generator fazalarining rioya qilish tartibi mos kelishi kerak. 
Ana shu shartlarga rioya qilinganda generator tarmoqqa ulanganda tok sakramasdan 
ulanadi. Sinxronli generatorni uyg’otib tokni rostlash yo’li bilan kuchlanish bir xilligiga 
erishiladi, chastotatalar bir xilligiga esa generator rotorini aylanish chastotasini rostlash yo’li 
bilan erishiladi. Stansiyalarda aylanish chastotasi bug’ aylanish yoki gidravlik trubinalar 
chastotasi o’zgarishi hisobiga yoki motor uzatmasining aylanish chastotasini o’zgarishi hisobiga 
ham o’zgaradi. 
Ana shunday sharoitlarda tarmoq konturida mashinada EYUK summasi nolga teng bo’ladi. 
(4.53-rasm). Aytishadiki, EYUK ni sinxronizatsiya-
lanishida qarama-qarshi fazada bo’ladi, go’yoki ular 
bir-birini muvozanatlaydi. 
Fazalarning ergashish tartibi chastota tengligi 
va tarmoq kuchlanishi va generator va U
s
va E
o 
oralig’ida fazaviy siljish SN sinxronoskop bilan 
aniqlanadi. 
(4.54-rasm) 
generator 
va 
tarmoq 
faralarining to’g’ri almashinishida sinxroskopning 
chirog’i bir vaqtning o’zida o’chadi. Agar fazalar 
almashinishiga rioya qilinmasa, chiroqda yuguruvchi 

---

olov joy oladi, qachonki chiroq navbat bilan yonadi va o’chadi.Tarmoqda kuchlanish tengligi 
voltmetr bilan qayd etiladi, kuchlanish tafovutini esa chiroyning yorug’ligi bo’yicha deb fikr 
yuritish mumkin. Generator va tarmoq chastotasini tafovutini chiroqning pirpirashi chastotasi 
bo’yicha aniqlash mumkin.O’quv yurtlaridagi labaratoriyalarda sinxronli generatorlarning 
parallel ishlashini ulashda sinxronoskopdan foydalaniladi. 
SG sinxronli generatorlarni o’zini o’zi sinxronlashi yoki dag’al sinxronlash usulidan 
elektrostansiyalarda keng qo’llaniladi. Bu usul parallel ishlashda generatorlarni ulashda 
uyg’otilmagan genaratorning aylanish chastotasi sinxronli kabi holatga keltiriladi, keyin esa 
generator tezlikda ketma-ket uni izidan qo’zg’alish bilan tarmoqqa ulanadi. 
SHundan so’ng sinxronlashayotgan holat ta’sirida sinxronli generatorni o’zi sinxronizmga 
tortiladi 
O’zini o’zi sinxronizatsiyalash murakkab elektromexanik o’tish jarayonlarida o’z o’rniga 
ega. Mashinaning cho’lg’amida qisqa muddatda generatorni trubina bilan birlashtiruvchi, mufta 
va cho’lg’amga mexanik ta’sir qiluvchi, uning nominal ahamiyatini oshiriruvchi o’tkinchi tok 
o’tishi kuzatiladi.
O’zini o’zi sinxronizatsiyalash usuli bilan500MVt quvvatli generatorni parallel ishlashga 
ulanadi. Sinxronli generatorlarni loyihalashtirishda o’tish jarayonlarining ta’siri mashinaning 
ishonchli ishlashida hisobga olinadi.
O’zini o’zi sinxronizatsiyalashda generatorni tarmoqqa ulash uchun zarur bo’lgan vaqti 
qisqaradi, bu energotizimni tejamli va ishonchli ishlashida juda ham zurardir.