vitam inli ovqatlar k o'p roq iste’ mol qilish tavsiya etiladi. Cho‘ l-
sahro adaptiv tiplari fiziologiyasi UzRFAning fiziologiya institutida
akademik A.Yunusov rahbarligida juda yaxshi o ‘ rganilgan.
T og ‘ adaptiv tipi —
atm osfera bosimi past, kislorodning parsial
bosimi kam, gipoksiya, sovuq, ovqatning nisbatan bir xilligi sharoitida
shakllangan.
Xarakterli xususiyatlari:
— asosiy almashinuv kuchaygan;
— ko'krak qafasi keng;
— naysimon suyaklar uzun;
—
eritrotsitlar soni, gemoglobin miqdori yuqori;
— gaz almashinuvi yengil kechadi;
— qonning kislorod sig ‘ imi yuqori.
0 ‘ zbekiston aholisining ayrim qismlari to g ‘ li adaptiv tiplarga
kiradi.
A n tro p o g en ekosistem alar — asosiylari urbanobiotsenozlar va
agrobiotsenoz lar.
A g r o b io ts e n o z la r (q ish lo q b iotsen ozla ri) — turlar tarkibi
cheklangan b o‘ lib, asosan madaniy o ‘ simliklar va uy hayvonlaridan
tashkil topadi. Ekologik sharoitlarning: havo, suv, atrof-m uhit
om illarining nisbatan yaxshi ko‘ rsatkichlari bilan xarakterlanadi.
Tibbiyot nuqtai nazardan bu ekosistemalarda
antropozoonozlar
(exinokokkoz, trixinellez),
geogelmintozlar (askaridoz, trixotsefalyoz,
ankilostom ozlar),
biogelm intozlar (shistosomoz, trixinellez) ko‘ p
tarqalgan, atrof-m uhit kim yoviy o ‘ g ‘ itlar, pestitsidlar,
gerbitsidlar
bilan ifloslanganligini e’ tiborga olib, ularning profilaktikasi, atrof-
m uhitni m uhofazalash chora-tadbirlarini amalga oshirish talab
qilinadi.
U rbanotsenoz (shahlar biotsenozi) ijobiy tomonlari — hayot
darajasi yuqoriligi, umumiy kasallanish k o‘ rsatkichlari nisbatan
pastligi, aholining ish bilan ta’ minlanishi va tibbiy yordam yaxshi
y o ‘ lga q o‘ yilganligidir.
Ammo urbanotsenozlarning
salbiy tomonlari ham anchadir:
— aholi zich ligi yuqum li kasalliklar k o‘ p tarqalishiga omil
hisoblanadi.
— shovqin, gipodinamiya, shahar hayotining ancha tangligi,
keskinligi asab, ruhiy, yurak-tomir kasalliklari uchun zamin hisob
lanadi (bu kasalliklar qishloqqa nisbatan 1 ,5 -2 baravar ko‘ proq
uchraydi).
www.ziyouz.com kurubxonasi
— atm osferaning ifloslan gan ligi ultrabinafsha radiatsiyasi
jadalligini ancha susaytiradi ( bolalar orasida raxit, D-avitaminozlari
ko'proq uchraydi).
— o'simlik ovqatlari, sut mahsulotlari nisbatan kam iste’ mol
qilinadi;
— tug‘ ilish ko'rsatkichlari ancha past.
Urbanotsenozlarda quyidagi tibbiy-sanitariya chora-tadbirlarini
amalga oshinsh tavsiya etiladi:
— atrof-muhit zararlanishi oldini olish;
—
ishlab chiqarishda, chiqindisiz, yopiq texnologiyalardan
foydalanish;
— shovqinlarni kam aytirish, ishlab chiqarish va transport
jarohatlari oldini olish;
— yashil zonalarni yaratish;
— aholi o'rtasida sog'lom hayot tarzi, jism oniy tarbiya,
sportni
targ'ib qilish.
Insonning tabiatga ta ’ siri. Insoniyatning tabiatga ta’siri uning
tarixining eng dastlabki davrlaridanoq davom etib kelmoqda. Ammo
dastlab bu ta’ sirlar kuchli bo‘ lmagan, ularning o ‘ rni to ‘ ldirilgan,
tabiatdan olingan narsalar, yana m oddalar davriy almashinuvi
natijasida tabiatga qaytarilgan.
Insoniyat tarixining hozirgi bosqichida esa bu ta’ sirlar juda
kuchayib bormoqda.
1. Energiya ishlab chiqarish natijasida energiya hosil qiluvchi
moddalar zaxirasi tobora kamayib bormoqda. Atmosferaga tobora
ko'proq C02, S02, azot oksidlari ajratilmoqda, kislorod miqdori tobora
kamayib, C 02 m iqdori esa ortib borm oqda. Chang zarrachalari
tarkibida
kanserogen, teratogen, mutagenlar miqdori tobora ortib
bormoqda.
2. Sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun tabiiy zaxiralar
tobora ko‘ plab sarflanib, ularning o ‘ rni to ‘ ldirilmayapti, chiqindilar
m iqdori ortib borm oqda (har kuni b ir kishi boshiga 2 ,5 -3 kg
chiqindilar to'planadi). Yangi kimyoviy birikmalar sintezi uchun
ko‘ p miqdorda kimyoviy mahsulotlar sarflanmoqda.
3. Ovqat m ahsulotlari ishlab chiqarish uchun yangi yerlar
ochilm oqda, o'rm onlar kesilmoqda. Bular esa tuproq eroziyasiga
sabab bo'lm oqda. K im yoviy o ‘ gitlar, pestitsidlar, ovqatga q o ‘ shi-
ladi konservantlar inson sog‘ ligi uchun juda katta xavf hisoblanadi.
4. Insonning x o ‘ jalik faoliyati natijasida juda ko‘ plab o'sim lik
va hayvon turlari yo'qolib bormoqda.
www.ziyouz.com kurubxonasi
5.
Transport vositalari tobora ko‘ p
rivojlanishi biosferaning
o ‘ zgarishiga sabab bo‘ lmoqda, transport chiqindilari atmosfera gazlari
tarkibiga ta’ sir qilmoqda.
Hamma yuqorida keltirilgan ta’ sirlar biosferadagi ekosistemalar
ora sid a gi m uvozanat b u zilish ig a olib kelm oqda, biotik davriy
almashinuvi yopilmay qolmoqda, „parnik effekti“ sodir bo'lmoqda,
atmosferada „ozon teshiklari“ hosil bo‘ lmoqda, ularning o'lchami
tobora ortib bormoqda.
*
Do'stlaringiz bilan baham: 
