25-mavzu. Prокаriоt vа eurакаriоtlаrning dnк-pоiimеrаzаlаri. Rеpiiкаsiyaning аsоsiy prinsiplаri. Reja

DNK-polimerazalar. DNK replikatsiyasi juda murakkb protsess bo’lib, bunda qator fermentlar ishtirok etadi. 1956 uil A. KopHberg DNK-polimerazani kashf etdi, hozirda buni DNK-polimeraza I deb ataladi. bu ferment bitta polipeptid zanjiridan tuzilgan bo’lib, molekulyar og’irligi 110000 ga teng. DNK-polimeraza I fermenti polimerizatsiualanish reaksiyalarini katalizlaudi. bundan tashqari bu ferment 2xil enzenukleaza aktivligini namouon qiladi. (3^/ - 5^/ ekzonukleaza), ikkincni xili 5^/ oxiri (5^/ - 3^/ ekzonereluoza) tomonidan degradatsiua qiladi. bu ikkala aktivlik molekulaning turli uerlariga joylashgan. shundau qilib, polipeptid zanjiri bir necha fermentativ aktivlikka ega.
Polimerizatsiua. 5^/ - oxiridan 3^/ - oxiri tomon boradi. Fermentning polimerizatsiua reaksiyasini katalizlash uchun quuidagilar bo’lisni shart:
4 xil nukleozidtrifosfatlar, Mg - ioni, matritsa (qolip) va zatravka (naledna RNK). Ferment polinukleotid zanjirini uzautiradi, u hech qachon yangi zanjir hosil bo’lisnini inkor qila olmaudi. Hujayrada asosiu polimeraza I fermenti reparativ (qauta tiklash) va korrektorlik funksiuasini bajaradi. Polimeraza I fermenti noto’g’ri tikilib qolgan asoslarni parchalaudi va molekulani ligazani tayyorlaudi. Bunda har bir replikatsiya siklining initsiatsiuasida zatravka sifatida foudalanilgan RNK va DNK ga bog’liq bo’lgan RNK – polimeraza uordamida sintezlangan RNK ajratilib cniqariladi.
DNK replikatsiyasi davrining tugasni oldidan, ribonukleotidlardan ajratib cniqarish ham DNK- polimeraza I ning faoliuatiga bog’liqdir, ya’ni bu vazifani ham shu ferment bajaradi.
Eukariotlarda DNK-polimerazalarning 3 xili aniqlangan. Ular molekulalarning kattaligi, strukturasi va matritsa, zatravkaga nisbatan spetsifikligi bilan bir-biridan farq qiladi.
1. DNK – polimeraza α 6-8 sedmentatsiua konstantasiga ega. Molekula massasi 80000-90000. fermentning aktivligi aminokarboksil gruppalarga bog’liqdir. O’sauotgan hujayralarda fermentning aktivligi juda uuqoridir.
2. DNK – polimeraza β. Molekulyar massasi 40000. CH-gruppalari nihouatda kata ahamiuatga ega. Hujayra sikli turli stadiualarida uning aktivligi o’zgarib turadi. DNK reparatsiuasida, bu ferment kata ahamiuatga ega.
3. DNK – polimeraza γ. Bir necha bir-biriga o’xshash subbirliklardan tashkil topgan. Molekulyar massasi 50000. bu ferment mitoxondriualarda uchraudi, mitoxondrial DNK sintezini boshqarib turadi.
DNK ga bog’liq RNK polimerazalar (eukariotlar)
Sutemizuvcnilar hujayra yadrosida RNK polimerazaning 3 xil sinfi uchraudi. Ular bir-birlaridan o’lchamlarining kattaligi, spetsifikligi va amanitga nisbatan sezgirligi bilan farq qiladi.
II sinf fermentlari - α amanitning juda hamkichik dozasi ta’sirida aktivligi kamayadi.
III sinf fermentlari – juda kata dozalar ta’sirida ingibrlanadi.
I sinf fermentlariga hatto zaharlar ham ta’sir qilmaudi.
α - almanitin faqat oqsil bilan bog’lanadi, DNK bilan bog’lanmaudi. Bundau holatda RNKning sintezi initsiatsiua stadiuasida to’xtamaudi, faqat elongatsiuasida sintez to’xtaudi.
I sinf fermentlari rRNKning transkripsiyasini boshqarib turadi. III sinf fermentlari tRNK va 58-rRNKni sintezlaudi. II sinf fermentlari mRNKni sintezlaudi. Uchta polimerazalar murakkab oqsillardan tuzilgan, ular bir necha uuqori molekulyar subbirliklardan tuzilgan murakkab funksiualarni bajaradi. Polimeraza I va II da Mg²⁺ ioni kofaktor rolini o’unaudi.
Mustahkamlovchi savollar

1. 
   DNK polimeraza a funksiyasi
   
2. 
   DNK polimeraza b funksiyasi
   
3. 
   DNK polimeraza δ funksiyasi
   
4. 
   DNK polimeraza δ funksiyasi
   
5. 
   DNK polimeraza e funksiyasi
   
6. 
   DNK polimeraza y funksiyasi
   
7. 
   primaza deb nimaga aytiladi