25-§ O’rta Osiyo tuproqlari

25-§ O’rta Osiyo tuproqlari
1. O’rta Osiyodagi tuproqlar hosil bo’lishi va unumdorlik darajasiga qarab qanday turlarga bo’linadi?
1)Cho’l 2) Bo’z 3) Tog o’rmon dasht 4) Baland tog
2. Cho’l zo’nasi qayerlarni egallaydi?Turon tekisligi egallagan bo’lib,shimolda qo’ngir tuproqli chalacho’l
zo’nasi bilan,janub va sharq tomonlarda Kopetdog’,Pomir Oloy va Tyanshan toglarining bo’z tuproqli
etaklari bilan chegaralanadi
3. Cho’l zo’nasida asosan qanday tuproqlar tarqalgan?Sur tusli qo’ngir tuproqlar,taqir va taqirli
tuproqlar,cho’l qumli tuproqlar va o’tloq-alluvial tuproqlar
4. Sur tusli qo’ngir tuproqlar qayerlarda uchraydi?Qadimgi qoldiq qirlar va tog etaklaridagi toshloq yerlarda
5. Sur tusli qo’ngir tuproqlar tarkibida qanday jinslar uchraydi?Shagal va toshlar
6. Sur tusli qo’ngir tuproqlarda tuproq hosil qiluvchi ona jins qalinligi qancha?1-2 m
7. Sur tusli qo’ngir tuproqlarning yuza qatlamida necha foiz chirindi bor?0.2-0.3%
8. Sur tusli qo’ngir tuproqlarda chirindi qatlamining qalinligi qancha?25-35 sm
9. Sur tusli qo’ngir tuproqlarda karbonat miqdori qancha?5-7%
10. Sur tusli qo’ngir tuproqlar necha sm chuqurlikdan boshlab sho’rlangan?20-30sm
11. Sur tusli qo’ngir tuproqlar unumdorligini qanday oshirish mumkin?Loyqa yotqizish, sho’rini
yuvish,o’gitlash
12. Taqir va taqirli tuproqlar qayerlarda uchraydi?Qadimgi alluvial tekisliklarda, daryolarning delta
tekisliklarida,tog’ etaklaridagi qiya tekisliklarda
13. Taqirda chirindi miqdori qancha bo’ladi?0.3-0.7 %
14. Taqirda chirindi qatlamining qalinligi qancha? 15-25 sm
15. Taqirli tuproqlarda chirindi qancha bo’ladi? 0.7-1.2%
16. Taqirli tuproqlarda chirindi qatlamini qalinligi qancha?50 sm gacha
17. Cho’llarning qumli tuproqlari qayerlarda tarqalgan?Qum bilan qoplangan tekisliklar va qumtepalarda
18. O’tloq-alluvial tuproqlar qayerlarda katta maydonlarni egallaydi?Amudaryo,Sirdaryo Ili kabi yirik
daryolarning deltalarida
19. O’tloq-alluvial tuproqlar egallagan maydonlar qadimdan sug’orilib,dexqonchilik qilib
kelinayotganligidan yer osti suvi necha metr yuzada joylashgan? 1-2 m
20. O’tloq-alluvial tuproqlarda chirindi miqdori qancha?1-1.5 %
21. O’tloq-alluvial tuproqlarning xususiyati nimada?Ancha unumdor,tez sho’rlanadi
22. Bo’z tuproqlar qayerlarda hosil bo’lgan?Tyanshan,Pomir-Oloy,Kopetdog tizma tog’larining etaklarida va
23. Bo’z tuproqlar dengiz sathidan necha metrgacha balandlikda tarqalgan?Shimolda 250-300 m dan 1000-1100m gacha,janubda 1400-1500m gacha
24. Bo’z tuproqlar egallagan tog’larning quyi qismida qancha yogin yogadi? Quyi qismida 200-300 mm
yuqori qismida 300-500 mm
25. Bo’z tuproqlar mineral tarkibini asosiy qismini qaysi jins tashkil etadi? Lyoss jins
26. Tog’larda yuqoriga ko’tarilgan sari tuproq tarkibi qanday o’zgaradi?Tarkibidagi chirindi miqdori
oshib,unumdor bo’ladi
27. Och bo’z tuproqlarda chirindi miqdori qancha bo’ladi?1-1.5%
28. Oddiy bo’z tuproqlarda chirindi miqdori qancha? 1.5-2.5%
29. To’q bo’z tuproqlarda chirindi miqdori qancha? 2.5-4%
30. O’rta Osiyo o’lkasining sugoriladigan yerlarida qaysi tuproqlar ko’p tarqalgan? Bo’z tuproqlar
31. Tog’ o’rmon-dasht tuproqlari necha metr balandlikda uchraydi? 1100-1400 m dan 2500-2600 m gacha balandlikda
32. Daraxtsiz yerlarda eng ko’p tarqalgan tuproqlar qaysilar?Qora tuproqsimon tog’-dasht tuproqlar
33. Qora tuproqsimon tog’-dasht tuproqlar tarkibida chirindi miqdori qancha bo’ladi?4-6%
34. Baland tog’ mintaqasi qanday hududlardan iborat?Yaylovlardan
35. Yaylov mintaqasi necha qismdan iborat? 2ta:Subalp va alp
36. Subalp mintaqasi tuproqlari G’arbiy Tyanshan,Hisor,Pomirda necha metr balandda tarqalgan? G’arbiy Tyanshanda 2500-2600 m, Hisorda 3100-3200m, Pomirda 3500 m
37. Alp mintaqasi tuproqlari qaysi balandlikda joylashgan? 3000-3500m

26-§ O’rta Osiyo o’simliklari

1. O’rta Osiyoda qancha o’simlik turi mavjud? 9000 ga yaqin
2. Tekisliklarda qancha o’simlik turi mavjud?1000 turga yaqin
3. Tog’larda qancha o’simlik turi mavjud? 8000 turdan ortiq
4. O’rta Osiyo yer usti tuzilishida nechta mintaqa mavjud?4ta:Tekislik,adir,tog’,yaylov
5. Tekislik qaysi qismlarga bo’linadi?Dasht,chalacho’l,cho’l
6. O’rta Osiyoning barcha tog’larida qaysi balandlik mintaqalari kuzatiladi?Adir(tog’oldi), tog’,yaylov
7. O’rta Osiyoni shimoliy tekisliklarini qaysi zo’nalar egallagan?Dasht va chalacho’l zo’nasi
8. O’rta Osiyoda dasht o’simliklari qayerlarda tarqalgan?Qozogiston past tog’larining 52º shimoliy
kenglikdan shimoldagi yerlarda
9. Qozog’iston past tog’larining shimolidagi yerlarda janubiy qora tuproqlar ustida qanday o’simliklar
o’sadi?Boshoqli o’t o’simliklar,butachalardan qaragan,tobulg’I,itbodom
10. O’rta Osiyoda chalacho’l o’simliklari qayerlarda tarqalgan?52º shimoliy kenglikdan janubda 48º shimoliy kenglikkacha bo’lgan yerlarda tarqalgan
11. 52º shimoliy kenglikdan janubda 48º shimoliy kenglikkacha bo’lgan yerlarda boshoqli o’tlardan qaysilar uchraydi?Shuvoq,izen,chalov,qo’ngirbosh
12. Sho’rlangan qo’ng’ir tuproqlarda qanday o’simliklar o’sadi?Oq shuvoq,qora shuvoq,burgan

27-§ Cho’l o’simliklari

1. O’rta Osiyoning g’arbiy qismida qanday cho’llar tarqalgan?Qumli,toshloq(gipsli), gilli
2. O’rta Osiyoda qumli cho’l o’simliklari qayerlarda katta maydonlarni egallaydi?Bo’rsiq, Mo’yinqum,
Qoraqum,Sariqsuv,Balxashbo’yi,Orolbo’yi Qoraqumi,Unguzorti Qoraqumi, Qizilqumning katta
maydonlarida
3. Qumli cho’llarning katta qismida qanday o’simliklar o’sadi?Oq saksovul, (bo’yi 6-7 m),yirik
juzg’un.Butalardan qum akatsiyasi
4. Qumli cho’llarda chala butalardan qaysilar o’sadi?Shuvoq,pechak,sho’raklar
5. Toshli ya’ni gipsli cho’llar qaysi hududlarni egallaydi?Ustyurt,Qorsoqboy,
Betpaqdala,Mang’ishloq,Qoraqum,Qizilqumdagi qoldiq tepalik va past tog’ etaklarida
6. Toshli cho’llarda qaysi o’simliklar o’sadi?Shuvoq,chala bta shaklidagi
sho’raklar,tuyatovon,kermak,toshbaqatol,kavrak
7. Sho’rxok cho’l o’simliklari qayerlarda uchraydi? Sho’rxok yerlarda
8. Sho’rxok yerlarda qaysi o’simliklar o’sadi?Bir yillik sho’rak,qorabargo’t, qizil sho’ra, sarisazan,ajriq,qora saksovul,Burgan
9. Efemer cho’llar O’rta Osiyoda qayerlarda tarqalgan?Lyoss qatlamlari mavjud bo’lgan sharqi va
janubidagi tog’ etaklarida
10. Lyossli cho’l yoki efemer cho’l o’simliklari qayerlarda uchraydi?Mirzacho’lda, Zarafshonda,Badxiz
cho’lida,Kopetdog’, Murgob-Amudaryo oralig’ida, Toshkent yaqinidagi Keles
tekisligida,Qashqadaryo,Surxondaryoning togoldi hududlarida qalin lyossli yerlarda
11. O’rta Osiyoning efemer cho’llarida qaysi o’simliklar boshqa o’simliklarga qaraganda ko’p
uchraydi?Rang va qo’ngirbosh
12. O’rta Osiyo efemer cho’llarida qaysi o’simliklar o’sadi?Boychechaklar,ayiqtovon,
arpagon,mortuq,chitir,lolalar
13. To’qay o’simliklari qayerlarda katta maydonlarni egallaydi?O’rta Osiyoning tekislik qismidagi daryo
vodiylarida,ko’llar bo’yida
14. To’qaylarda o’simliklarning necha turi uchraydi? 3turi:Daraxt,buta,o’t o’simliklar
15. To’qaylarda daraxtlardan qaysilar uchraydi?Turang’il,tol,jiyda
16. To’qaylarda butalardan qaysilar uchraydi?Yulg’un,jing’il,oqtikan
17. O’rta Osiyo to’qaylarida qayirlarning pastki qismidagi sernam yerlarda qanday o’simliklar o’sadi?
Qamish,qo’ga,balandroq va quruqroq yerlarda g’allagulli o’simliklar–savacho’p,oqbosh,yantoq,qizilmiya

28-§ Adir,tog’ va yaylov o’simliklari

1. Adir nima?Cho’l va tog’lar o’rtasidagi oraliq zo’na
2. Adirlar dengiz satxidan necha metr balandlikkacha hududlarni egallaydi? 500-700 mdan 1200-1600 m
gacha
3. Adirlarning asosiy o’simligi qaysi?Rang o’simliklari
4. Rang o’simliklari orasida qaysilar tez-tez uchrab turadi?Qo’ziquloq,oqquray,qizil shuvoq,bug’doyiqlar
5. Adirlarning toshli va shagalli yerlarida qaysi o’simliklar o’sadi?Psita,bodom,qizilcha,
kampichopon,bo’tako’z
6. O’rta Osiyo tog’lari qaysi hududlarni egallaydi?Elbrus tog’larining sharqiy qismidan Torbog’otoy
togining sharqigacha cho’zilgan
7. O’rta Osiyo tog’lari qaysi tog’liklardan iborat?Tyanshan, Pomir,Badaxshon, Kopetdog’ Jungoriya
Olatovi, Torbogotoy,Hindikush, Safedko’x, Bandi Turkiston
8. Tog’ mintaqasi dengiz satxidan necha metrgacha balandliklarni egallaydi?1200-1500 mdan 2800-3000 m gacha
9. Tog’larda iyul oyining o’rtacha xarorati va yogin miqdori qancha? 17-19ºC yogin miqdori 600-800 mm
ayrim joylarda 1000 mm
10. Tog’ o’simliklarini agroekologik sharoitiga ko’ra qanday tiplarga ajratish mumkin? 2ta: Tog-dasht va tog’ o’rmonlari
11. Tog’-dasht o’simliklari qayerlarda uchraydi?Tog’ mintaqasining quyi qismida
12. Tog’-dasht o’simliklariga misol?Bug’doyiq,har xil o’tlar,qo’ziquloq,astragal,bo’tako’z, yovvoyi beda
13. Tog’ dasht o’simliklari ichida butalardan qaysilarini uchratish mumkin? Namatak, yovvoyi
olcha,zirk(qoraqand)
14. Butalar ichida qaysi o’simlik keng tarqalgan?Namatak
15. Namatakzorlarni qayerlarda uchratish mumkin?G’arbiy Tyanshan,Zarafshon,Turkiston va Janubiy
Tojikistondagi 1500-2300 m balandliklarda
16. Dengiz satxidan 2000m dan 2800 m gacha balandlikda Shimoliy Tyanshan va Torbogotoy,Jungoriya
Olatovi tog’larida qanday o’rmonlar mavjud? Ignabargli va kengli o’rmonlar
17. Tog’ mintaqasida ignabargli o’rmonlardan qoraqarag’ayning necha turi mavjud?2 turi
18. O’rta Osiyoning qaysi tog’larida keng bargli o’rmonlar tarqalgan? G’arbiy Tyanshan, Hisor, va Janubiy
Tojikistonda
19. O’rta Osiyoning keng bargli o’rmonlar zo’nasida mevali daraxtlardan qaysilar
uchraydi?Olma,tog’olcha,nok
20. Yong’oqzorlar qayerlarda joylashgan?Eng nam va issiq joylarda,G’arbiy Tyanshan, Farg’ona tog
tizmasida
21. Yaylov mintaqasi qayerlarni egallaydi? Dengiz sathidan 2700-2800 m va undan baland qismlarni
22. Yaylov mintaqasida xarorat yoz faslida va qish faslida qancha bo’ladi? Yozda kechalari –5C
pasayadi.Qishda –40ºC dan past
23. Yaylov mintaqasida yogin miqdori qancha? 400-600 mm
24. Tog’ yaylov mintaqasi tabiiy va ekologik sharoitiga ko’ra necha qismga bo’linadi? 2:Subalp va alp
25. Subalp mintaqasiga tarif? O’tlar zich,o’simliklarni bo’yi past, o’simlik turi ko’p
26. Subalp mintaqasida qaysi o’simliklar o’sadi?Qo’ngirbosh,tulkiquyruq,yorongul,oq anemon,pushti
qo’qongul,qo’ziquloq,sassiqquvray,chayir
27. Alp o’tloqlariga tariff? Yoz juda qisqa va salqin,qish sovuq,qor ko’p yogadi
28. Alp o’tloqlarida qaysi o’simlik o’sadi?Qiyoqning bir turi–to’ng’izsirt