25- modul: Metallarni bosim bilan ishlash asoslari Reja

6.  Asbobning  metal  bilan  kontakt  yuzasidagi  ishqalanish. 

Ishqalanish 

deformatsiyalash kuchini ortishiga, asbobning muddatidan oldin yeyilishini keltirib 

chiqaradi. Oqibatda, buyumning sifati yomonlashadi ( o„lcham aniqligi kamayadi 

va  yuza  g„adir  budurligi  ortadi).  Ishqalanish  deformatsiyaning  bir  jinsli 

bo„lmasligiga yoki uni kuchaytirishiga olib keladi. Sovuqlayin deformatsiyalashda 

metalni turli xil oqishi esa zagotovka hajmi bo„yicha turlicha mustahkamlanishiga 

olib  keladi,  issiqlayin  deformatsiyalashda  turli  xil  o„lchamli  donlarni  paydo 

bo„lishiga,  bu  esa  o„z  navbatida  buyumning  mexanik  xossalarini  bir  jismi 

bo„lmasligiga  olib  keladi.  Ko„pgina  bosim  bilan  ishlov  berish  jarayonlari  uchun 

ishqalanish xavfli omil hisoblanadi. 

 

Ishqalanishning  xavfli  ta‟sirini  kamaytirish  uchun  turli  xil  texnologik 

moylashlar  qo„llaniladi.  Sovuqlayin  metallarga  bosim  bilan  ishlov  berishda 

qo„llaniladigan  moylar  o„zining  ko„p  xilligi  va  murakkabligi  bilan  farq  qiladi. 

Moylash  tarkibiga  mineral  va  organik  moylar,  faollashtiruvchi  qo„shimchalar 

(olein  kislota,  oltingugurt),  neytral  to„ldirgichlar  (grafit,  bo„r,  talk)  va  boshqa 

moddalar  kiradi.  Issiqlayin  bosim  bilan  ishlashda  moylash  maqsadida  mazut, 

daraxt  qipiqlari,  shisha  asosidagi  moylash,  kolloidli  grafitdan  foydalaniladi. 

Ratsional  tanlangan  moylash  ishqalanishni  bir  necha  marta  marta  kamaytirishi 

mumkin.