25- lab mashg’uloti. 12-guruh elementlari. Rux, kadmiy va simob birikmalari. Laboratoriya ishining maqsadi

27- lab.mashg’uloti. Alyuminiy, galliy, indiy birikmalari, xossalari.
Laboratoriya ishining maqsadi: Talabalarni 13 guruh elementlar, bor guruhchasi elementlari va ularning birikmalari bilan tanishtirish.
Bor guruhchasi elementlari va ularning birikmalari bo’yicha tajribalar:
Zarur asboblar: ko‘k va qizil lakmus. Chinni kosachalar, tigellar, fenolftalein.
Reaktivlar: kons. H₂SO₄ (ρ=1,84 g/sm³), H₃BO₃ (kr), etil spirti, Na₂B₄O₇ (kr), kons. HCl (  =1,19 g/sm³). HNO₃ (  =1,4 g/sm³) . Al bo‘lakchalari. NH₄Cl (kr).
Eritmalar:Na₂B₄O₇-to‘yingan issiq: AgNO₃ (0.05 n). 2 n CuSO₄ ; 2 n HCl; 2 n H₂SO₄ ; 2 n HNO₃; 2 n NaOH; 0.5 n Al₂(SO ₄ )₃; 2 n CH₃COONa; 2 n Na₂CO₃.
6-tajriba. Alyuminiyning kislotalarga munosabati
a) ikkita probirka olib, ularning har biriga kichikroq alyuminiy bo‘lakchalaridan soling. Birinchi probirkaga suyultirilgan 2 n HCl eritmasidan 8-10 tomchi, ikkinchisiga esa
shuncha (ρ=1,19 g/sm³ konsentrlangan HCl tomizing. Probirkalarning qaysi birida reaksiya shiddat bilan borishiga va ajralib chiqayotgan gazga e’tibor berib, reaksiya tenglamalarini yozing;
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
b) ikkita probirka olib, ularning har biriga kichikroq alyuminiy bo‘lakchalaridan soling. Birinchi probirkaga suyiltirilgan 2 n H₂SO₄ eritmasidan 8-10 tomchi, ikkinchisiga
shuncha hajmda (ρ=1,84 g/sm ³) konsentrlangan H₂SO₄ tomizib, reaksiya shiddatini yuqoridagi HCl ta’siri bilan solishtiring. Sulfat kislota solingan probirkalarni ehtiyot bo‘lib qizdiring. Suyultirilgan H₂SO₄ ta’siridan vodorod, konsentrlangan kislota
ta’siridan qizdirilmagan kislotada SO₂, qizdirilganda S ajralib chiqishini hisobga olgan holda reaksiya tenglamalarini yozib, koeffitsiyentlarini qo‘ying;
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
d) ikkita probirka olib, ularning har biriga kichikroq alyuminiy bo‘lakchalaridan soling. Birinchi probirkaga suyultirilgan 2 n HNO₃ eritmasidan 8-10 tomchi, ikkinchisiga
shuncha hajmda (ρ=1,4 g/sm³) konsentrlangan HNO₃ tomizib, suyultirilgan va konsentrlangan HNO₃ ning alyuminiyga ta’sirini kuzating. Probirkalarni kuchsiz olovda qizdiring. Natijada suyultirilgan HNO₃ ta’siridan NO₃ _ ning NO gacha qaytarilishini
hamda konsentrlangan HNO₃ ta’siridan NO₃  ning NO₂ gacha qaytarilishini hisobga olgan holda reaksiya tenglamalarini yozib, koeffitsiyentlarini qo‘ying.
Eslatma: sovuq konsentrlangan HNO₃ ga alyuminiy ta’sir ettirilganda, alyuminiyning sirti oksid parda bilan qoplanib erish kuzatilmaydi. Eritma isitilganda avval sekin so‘ng shiddatli reaksiya ketishini unutmang!
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Xulosa.______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________7-tajriba. Alyuminiyning ishqorga munosabati
Probirkaga 8-10 tomchi 2 n o‘yuvchi natriy eritmasidan solib, unga kichikroq bir bo‘lak alyuminiy tashlang. Vodorod ajralib chiqishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing.
Izoh. Oddiy sharoitda alyuminiyning suv bilan ta’sirlashuvining sezilarsiz borishi, toza alyuminiy suvga tushirilganda uning sirti oson oksid pardasi bilan qoplanib
(passivlanishi) qolishi bilan tushuntiriladi. Alyuminiy sirtida hosil bo‘lgan oksid parda suvdagi vodorod ionlarining alyuminiyga ta’sirini keskin kamaytiradi:

Demak, reaksiya oldin qisman borib so‘ng alyuminiyning sirti oksid parda bilan qoplanganda to‘xtaydi. Bu aralashmaga ozroq ishqor qo‘shilsa, alyuminiy sirtida

hosil bo‘lgan oksid parda oson erib, alyuminiyning eriydigan kompleks tuzlarini hosil qiladi. Natijada metallga suv ta‘siri osonlashib, reaksiyaning shiddatli borishiga imkoniyat yaratiladi:

Al2O3  2NaOH 7H2O  2Na[Al(OH)4(H2O)2]

2Al+ 2NaOH +10H2O = 2Na[Al(OH)4(H2O)2] + H2
Oksidlanish va qaytarilish yarim reaksiyalarini yozing.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Xulosa._______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________