24-tema. Náshebentlik deviant minez-qulıq sıpatında

Programmalastırıw teoriyasınıń tárepdarları (G.A.Shichko, E.I.Bextel, A.N.Mayurov, S.N.Sheverdin, F.G.Uglov, A.A.Gabiani h.t.b) social mádeniy faktordı anıq ajıratıp, óspirim spirtli ishimlik, narkotik elementlerdi qabıl etiwi jámiyette keń tarqalǵan ishiw-shegiw dástúrleri, spirtli ishimler reklaması, átiraptaǵılardıń jaman minez-qulıq úlgisi aqbiletleri dep esaplaydı.
Social pedagogikalıq qarawsızlıq teoriyası tárepdarları (D.V.Kolesov, V.Gul’dman, M.Raytenberg, A.F.Boyko, B.S.Bratus, P.I.Sidirov) balalar hám óspirimlerdiń náshebentlik minez-qulqın mikro social ortalıqtıń unamsız shárayatları hám óspirimniń psixologiyalıq ózgeshelikleri keltirip shıǵaradı dep esaplaydı.
Náshebentlik aqibetleri úsh túrge ajıratıladı, biologiyalıq, social psixologiyalıq hám jinaiy.
Biologiyalıq aqibetlerge belsendilik, shaxstıń kúsh-quwatı tómenlewi, biologiyalıq talaplardıń kemeyiwi (awqat, uyqı), qarsılıq kórsetiwdiń páseyiwi, bala organizminiń nabıt bolıwı kiredi.
Social psixologiyalıq aqibetlerin balanıń etikalıq degradaciyası dep túsiniw múmkin. Onda dáslep narkotik qabıl etiwden basqa qızıǵıwshılıqlar hám talaplar páseyedi, keyin bul talaplar ulıwma joq bolıp ketedi. Dógerek átirap náshebent tárepinen narkotikti tabıwdı hám qabıl etiwdi awırlastırıwshı hám jeńillestiriwshi kóz-qarastan bahalanıp baslaydı. Jámiyet penen paydalı sociallıq baylanıslar úziledi.
Náshebentliktiń jinayiy aqibetleri biologiyalıq hám social psixologiyalıq aqibetler menen túsindiriledi. Bul óz-ara baylanıstıń mexanizmi tómendegi kóriniske iye. Náshebent óz qızıǵıwshılıǵı, talapların qanaatlandırıw ushın oqıwdı yamasa jumıstı taslawı kerek. Sebebi onıń waqtı tek ǵana narkotik izlew menen ótedi. Onı satıp alıwǵa aqshası jetpegenlikten, buzǵınshılıq, nızam buzıwshılıq jolı menen qolǵa kirgiziw imkaniyatın izlep baslaydı.
Rawajlanǵan mámleketlerdiń náshebentlikke qarsı tárbiyasında aktiv metodlarǵa jetekshi rol’ tapsırılıp, olardıń ózine say ózgesheligi, kónlikpe hám tájiriybelerin qáliplestiriwge qaratılǵanlıǵı bolıp esaplanadı. Bunda social pedagog mektep oqıwshıları menen birgelikte náshebentlikke qarsı dástúrin islep shıǵıp atırǵanda aktiv metodlardan paydalanıwı maqsetke muwapıq boladı. Bunday zamanagóy metodlarǵa náshebentlikke qarsı treningler, oyınlar kiredi.
Filosofiya, sociologiya hám pedagogikada oyın shaxs social individuallıǵın jetilistiriw usılı esaplanadı. Oyın teoriyashıları, balalar hám óspirimler jasındaǵı oyın, turmısqa tayarlıq usıllarınan biri dep esaplanıwın tán alǵan.
Social pedagog mektp tálim-tárbiyasınıń túrli baǵdarlarına maslastırıp oyındı shólkemlestiredi. Ana tili hám ádebiyatı, tarıyx, mámleket hám huquq tiykarları, ximiya, biologiya sabaqlarında oqıwshılar diktant, gúrriń h.t.b jazadı, náshebentlikke qarsı gúres temasında doklad hám referatlar menen shıǵıp sóyleydi.
Barlıq materiallar pedagog shólkemlestiriwshide toplanadı hám uzaq múddetli oyındı juwmaqlaytuǵın teatrlı saxna kórinisinde isletiledi. Uzaq múddetli oyın oqıwshılardıń náshebentlikke qarsı gúresi menende baylanıslı boladı. Onda oqıwshılar mustaqıl túrde náshebentlikke qarsı ádebiyatlardı úyrenedi, referat hám lekiyalar tayarlaydı, reydlerde qatnasadı, regionlıq náshebentlikti úyreniw boyınsha izleniw jumısların alıp baradı.