24-Mavzu: Ilmiy uslubda atamalarning qo‘llanilishi

Ilmiy uslub ham o'z ichida ikki guruhga bo’linadi:
1) sof Ilmiy uslub; 2) ilmiy-ommabop uslub.) 

---

Sof ilmiy uslub muayyan fan sohasidagi kishilarga nisbatangina qo’llaniladi. 
Shuning uchun bu uslubda fanning ma'lum sohasiga doir atamalar keng qo'llaniladi. 
Ilmiy-ommabop uslubda esa fan yutuqlarini keng ommaga yetkazish maqsad 
qilinadi. Shuning uchun bunday uslub publitsistik uslubga yaqinroq bo'ladi. Ma'lum 
fan sohasiga doir atamalar qo'llanilsa ham, lekin bu atamalar xalqqa tushunarli bo'lishi 
uchun izohlanadi. Sof ilmiy uslubning o'zi ham fan tarmoqlari bo'yicha bir-biridan 
farqlanadi. Masalan, matematika uslubi bilan tarix yoki adabiyotshunoslik uslubi bir 
xil emas. Tarix va adabiyotshunoslik uslubi publitsistik uslubga yaqinroq tursa, 
matematika fanining bayon qilish uslubida eng yuqori darajadagi mavhumlashtirish, 
turli xil formulalar, shakliy ifodalar orqali ilmiy xulosalarni bayon qilish kuchli bo'ladi. 
Ilmiy uslubda har bir fanning o’ziga xos terminlaridan foydalaniladi. Masalan, 
jinoyat, jazo, afv, hukm, ozodlikdan mahrum etish, davlat tili, davlat chegarasi, unitar 
davlat, tergov, alibi, kodeks 
yurisprudentsiya tarmoqlarida; 
jamiyat, ong, tafakkur, 
mushohada 
falsafada va h.k. Ilmiy uslubda so’zlar asosan o’z ma’nosida qo’llanadi, 
qoida yoki ta’rifning mazmunini ochishga xizmat qiladigan ajratilgan bo’laklar, kirish 
so’z va birikmalar, shuningdek, qo’shma gaplardan ko’proq foydalaniladi. Ilmiy 
uslubda qo’shma gaplardan 
shu sababli, shunday bo’lsa, bunday vaqtda, shunga 
qaramasdan 
kabi vositalar yordamida bog’lanuvchi ergash gapli qo’shma gaplar 
ko’proq ishlatiladi. Chunki bunday gaplar sabab va natija hamda boshqa 
munosabatlarni aniq ifodalay oladi. Bog’lovchisiz qo’shma gaplar bu uslubda kamroq 
ishlatiladi. 
Ilmiy matn qurilishining mantiqiy izchil bo’lishi unda boshlanmalar, gap 
qismlarini bog’lash uchun 
shunday qilib, shu sababli, bundan keyin, ko’rinadiki, 
shunga ko’ra, shu bilan birga, aytilganlarga ko’ra 
kabi so’z va so’z birikmalari 
qo’llaniladi. Ko’p qo’llaniladigan 
birinchidan, bir tomondan, ikkinchi tomondan, 
xullas, demak 
shaklidagi kirish so’z va birikmalar ham yuqoridagi maqsadlarga xizmat 
qiladi. Ilmiy uslubda fikrning aniq bir shaxs tomondan bayon qilinayotgani sezilmaydi. 
Unda ko’proq fe’lning majhul nisbatidan foydalaniladi: 
dalillar keltirilgan, tajriba 
o’tkaziladi, foydalaniladi. 
Yuqorida ko’rib o’tilgan xususiyatlar ilmiy uslubning 
lisoniy belgilaridir. Bu belgilar mazkur uslubning boshqa uslublardan farqini 
ko’rsatuvchi asosiy xususiyatlar hisoblanadi. 

---