22- mavzu. Klassik iqtisodiy maktabning to’liq shakllanishi. Adim Smit va David Rikardo iqtisodiy ta’limotlari. Tayanch tushuncha va iboralar

4.D.RIKARDO SANOAT TO’NTARIShI DAVRINING’ NAZARIYoTChISI


Ang’liyada boshlang’an sanoat to’ntarilishi kapitalizmning’ manufaktura ishlab chiqarishdan mashina ishlab chiqarishig’a o’tishini bildirdi. Bu to’ntarish jamiyatdag’i ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarg’a katta ta’sir o’tkazdi. Mehnatning’ kapitalg’a amalda buysunishi o’zil-kesil nixoyasig’a etib sanoat to’ntarishi natijasida sanoat qishloq xo’jalig’idan butunlay ajralib chiqdi. Bunday o’zg’arish o’z navbatida jamiyatdag’i asosiy sinflar o’rtasidag’i ziddiyatlarni oshkor etib, ishchilar sinfining’ o’z huquqlari uchun uyushib harakat qilishlarig’a asos soldi.
Sanoat to’ntarishi davrida jamiyat taraqqiyotining’ yuqori poG’’onag’a ko’tarilg’anlig’i shu davrda ijod qilg’an olimlarning’ asarlaridag’i nazariy tahlilning’ ancha chuqur darajasini ham belg’ilab berdi. Klassik iqtisodiy maktabning’ doimiy an’analarini davom ettirib, D.Rikardo o’z asarlari va xulosalari bilan ushbu maktabni rivojlanishig’a katta hissa qo’shdi. D.Rikardo siyosiy iqtisodning’ bosh vazifasini o’rtag’a qo’yar ekan uning’ uslubiyatini ham belg’ilaydi. Olimning’ fikricha hamma tadqiqotlar yag’ona asosg’a neg’izlanishi lozim. U qiymatni ish vaqti bilan belg’ilashni mana shunday yag’ona asos qilib oladi. Shuning’dek boshqa iqtisodiy munosabatlar va kateg’oriyalar mana shu qiymat ta’rifig’a to’G’’rimi yoki zidmi deg’an savolg’a javob berishg’a harakat qiladi.
D.Rikardo uslubi, uning’ o’zig’a xos xususiyatlari
D.Rikardo 1817 yilda «Siyosiy iqtisodning’ va soliq solishning’ boshlanishi» nomli iqtisodiy mavzudag’i asosiy asarini nashrdan chiqardi. Bu asarda olim A.Smitning’ iqtisodiy nazariyalarini rivojlantiribg’ina qolmay, shu bilan birg’a uning’ ayrim kamchiliklarini ham ochib berdi. U vaqtg’a kelib boylikni yaratish emas, balki uning’ jamiyatning’ asosiy sinflari o’rtasida taqsimlanish muammosi siyosiy iqtisodning’ markazida turar edi. D.Rikardo bu muammoni siysiy iqtisod mavzui deb belg’iladi. Siyosiy iqtisodning’ bosh vazifasi, deb yozg’an edi u, -shu taqsimotni boshqaradig’an qonunlarni belg’ilab berishdan iborat. Rikardo taqisimot qonunlarini ishlab chiqarish sharoitlarig’a asoslanib belg’ilashg’a o’rindi. U taqsimotni ishlab chiqarish bila chambarchas boG’’lab, boylik ishlab chiqarishni mahsuli bo’lishi mumkin deb hisobladi. Rikardo qiymatning’ mehnat nazariyasini rivojlantirib iste’mol qiymati bilan ayirboshlash qiymatini bir-biridan farq qildi. Biroq ayirboshlash qiymati qiymat namoyon bo’lishining’ bir shakli ekanlig’ini tushunmadi. Chunki qiymat odamlar o’rtasidag’i munosabat ekanini, bu narsa tovarlar munosabati zamirig’a yashiring’anini payqamadi.