2021 development issues of innovative economy in the agricultural sector

“DEVELOPMENT ISSUES OF INNOVATIVE ECONOMY IN THE 
AGRICULTURAL SECTOR”
 
International scientific-practical conference on March 25-26, 2021. 
Web: 
http://conference.sbtsue.uz/uz
 
Коронавирус пандемияси жаҳоннинг барча мамлакатлари сингари Ўзбекистонда ҳам 
аҳолининг иш билан бандлик ҳолатига жиддий таъсир кўрсатди. 2020 йилга келиб бандлик 
даражаси (66,1%) 2010
-
2019 йиллардаги ўртача (67,6%) кўрсаткичдан 1,5 фоиз пунктига
 
камайди. 
Иш билан банд бўлганлар сони 2019 йилгача барқарор ўсишда давом этган бўлса
-
да, 2020 йилга 
келиб ушбу тенденция бузилди. 2020 йилда иш билан банд аҳоли сони 2019 йилга нисбатан 97,8% 
ни ташкил этди. 
Меҳнат бозори –
ҳар қандай бозор иқтисодиётининг органик таркибий қисми бўлиб, у 
ижтимоий эҳтиёжлар ва мулкчилик шаклларига мувофиқ иқтисодиётнинг соҳалари ва 
тармоқларида, бандлик турлари ва шаклларида ижтимоий меҳнатни тақсимлаш ва қайта тақсимлаш 
механизми бўлиб хизмат қилади
3
. Ўз навбатида, меҳнат тақсимоти минтақанинг ижтимоий
-
иқтисодий тараққиётини белгиловчи асосий омиллар қаторига киради. Шундай экан, минтақаларда 
иш билан бандлик тузилмасининг прогноз параметрларини аниқлаш иқтисодиётда таркибий 
ўзгаришларнинг устувор йўналишларини белгилаш ва давлатнинг иш билан бандлик сиёсати 
самарадорлигини оширишга бевосита хизмат қилади.
Прогнозли моделлаштириш –
бу келажакда пайдо бўладиган тенденциялар ва хавфлар 
тўғрисида тасаввур ҳосил қилиш учун фойдаланиладиган, маълумотларга асосланган индукцион 
моделлаштиришдир. Маълумотларни йиғиш
, 
саралаш ва таҳлил қилиш асосида моделлаштириш 
мақсадли ўзгарувчининг қийматини прогноз
қилишда ёрдам беради
4
. 
“R” статистик ҳисоблаш ва 
графикалар учун дастурлаш
тили ва муҳити бўлиб, у мақсадли ўзгарувчини турли омилларга кўра 
сарҳисоб қилиш, баҳолаш ва прогноз қилишда ёрдам беради. R прогнозли моделларни ишлаб 
чиқиш учун кенг кўламли имкониятларни тақдим этади.
Мазкур тадқиқотда Ўзбекистоннинг 2025 йилгача ва мамлакат минтақалари кесимида 2025 
йил учун иш билан бандлик тузилмасининг прогноз параметрлари ишлаб чиқилди. Ўзбекистонда 
иш билан бандлик тузилмаси прогнозида MARSS (Multivariate Auto
-Regressive State-Space) 
моделидан фойдаланилди. Бу модель тури чизиқли стохастик динамик тизимларни ўрганишда ўта 
муҳим бўлиб, у турли соҳаларда, жумладан, иқтисодиёт, муҳандислик, генетика, физика ва 
экологияда муҳим аҳамиятга эга
5
. MARSS 
моделлари динамик чизиқли модель (
DLM
) ва векторли 
авторегрессив (
VAR
) модель синфига мансуб
6
. Прогнозни ишлаб чиқишда 2000
-
2020 йиллар 
мобайнида жами иқтисодиётда банд аҳолини қишлоқ, ўрмон ва балиқ хўжалиги; саноат; қурилиш; 
савдо; ташиш ва сақлаш, ахборот ва алоқа ҳамда хизмат кўрсатишнинг бошқа тармоқларида иш 
билан бандлар каби 6 гуруҳга бўлиб, бу тармоқларда бандлар сонининг натурал логарифм 
қийматларидан фойдаланилди. Бунда 
log 
(Қишлоқ, ўрмон ва балиқ хўжалиги) = 
T(1); log 
(Саноат) 
= T(2); log 
(Қурилиш) = 
T(3); log 
(Савдо) = 
T(4); log 
(Ташиш ва сақлаш, ахборот ва алоқа) = 
T
(5) ва 
log 
(бошқа тармоқлар) = 
T
(6) каби белгиланди. 
Моделни тузишда устунлари иқтисодиёт тармоқларида бандлар сонини ифодаловчи 
жадвални R studio дастурига киритиш лозим бўлади. “bandlar”
номи билан киритилган 
жадвалимизнинг дастлабки 6 та сатрини қуйидаги буйруқ орқали кўриш мукин:
> head(bandlar) 
3
Прогнозирование потребности региональной экономики в подготовке квалифицированных кадров [Текст]: 
моногр. / А. Г. Мокроносов [и др.]. Екатеринбург: Изд
-
во Рос. гос. проф.
-
пед. ун
-
та, 2010. 111 с.
4
Fortuny, de E. J., Martens, D., & Provost, F. (2013). Predictive Modelling With Big Data: Is Bigger Really 
Better? 
Big Data
, 
1
(4), 215
–
226. https://doi.org/10.1089/big.2013.0037. 
5
Holmes, E. E., E. J. Ward and M. D. Scheuerell 2012. Analysis of multivariate time-series using the MARSS 
package. NOAA Fisheries, Northwest Fisheries Science Center, 2725 Montlake Blvd E., Seattle, WA 98112. 
6
 
https://CRAN.R-project.org/package=MARSS
  

---

42