|
Produksion tizimlar. 70-yillarning o‘rtalariga kadar ekspert tizimlarda bilimlarni tasvirlash uchun bilimlarni ifodalovchi produksiey modellar keng kullanildi. Bu umumiylik ekspert tizimlarning 1-avlodiga xos edi (masalan, DENDRAL, MYCIN, PUFF, SECS, Rl, MDX, MEDAS va boshqalar).
Produksion (maxsuliy) qoidalar bilimlarni «AGAR — U XOLDA» ko‘rinishida tasvirlaydi. K,oida-ning «AGAR» kismi bir kator shartlarni ifodalaydi, bu shartlar kanoatlantirilsa, qoidaning ikkinchi, ya’ni «U XOLDA» kismidagi xulosalar mazmunga ega bo‘ladi. Masalan: AGAR televizion tasvir tinik bo‘lmasa, Va vakt o‘tishi bilan u pasaya borsa, Va tasvir uta ko‘rib bo‘lmaydigan darajaga etsa, «U XOLDA» kineskop ishdan chikkan bo‘ladi, yangisi-ga almashtirish kerak. Bilimlarni qayta ishlovchi, bilimlarni tasvirlashda ishlatiladigan Produksion qoidalarni uz ichiga oluvchi tizimlar produksiey tizimlar deb nom oldi. Ekspert tizimlarning kullani-shi buyicha produksiyalarni «vaziyat->-xarakat», «xolat-v echimni qabul qilish», «junatish — xulosa» tarzida tal-kin qilish mumkin. Deduktiv xulosa tizimsi uchun uziga xoslik — bu «junatish — xulosa» ko‘rinishidagi talkin qilishdir. Bunda junatishlar (posыlki) va xulosalar — aksioma va teorema (okibat)larni, produksiyalarni uzi esa xulosa qoidalarini ifodalaydi.
Produksiyalar tilining asosiy elementi quyidagi konstruksiyadir: (i), P, Pj; A → V; (j)Q.
Bu konstruksiya ogzaki quyidagi tekst bilan ifodalanishi mumkin:
«Agar R shart bajarilsa va A shart urinli bulsa, u xolda V ishni qilish va produksiyaning i nomerli shar-tini Q shartiga uzgartirish kerak». Bizning yozuvdagi (i) qoidaning tartib nomeri.
Ekspert tizimlar xulosalarni chiqarish buyicha uch xil bo‘ladi: 1) to‘g‘ri yul bilan xulosa chiqaruvchi, 2) teskari yul bilan xulosa chiqaruvchi, 3) aralash yul bilan xulosa chiqaruvchi ekspert tizimlar. Masalan, to‘g‘ri yul bilan xulosa chiqaruvchi ETlar yordamida kasallik alomatlariga kura kasallik aniqlanadi. Teskari yul bilan xulosa chiqaruvchi ETlar yordamida farazlardan (taxmin kilingan kasallikdan) bu farazni isbotlovchi yoki isbotlay olmaydigan dastlabki ma’lumotlarga tomon sekin-asta boramiz.
Mashxur chet el ekspert tizimlardan DENDRAL tizimi to‘g‘ri yul bilan xulosa chiqaruvchi, MYCIN esa teskari yul bilan xulosa chiqaruvchi ETdir. Aralash yul bilan xulosa chiqaruvchi tizimlarda ikki tomon-lama jarayonni amalga oshirish mumkin, lekin bu xolatda ekspert tizimning bilimlar manbaida vaziyat (xolat) bilan birlikda maksad xam berilishi lozim.
Bilimlarni tasvirlovchi qoidalarning muxim axamiyati shundaki, tasvirlash modul xarakterga ega, ya’ni boshqa qoidalarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir etmasdan yangi qoidalarni kushish, eskilarini olib tashlash yoki uzgar-tirish mumkin.
Qoida produksiya ko‘rinishida bilimlarni tasvirlashning ikkita jiddiy kamchiligi bor. Bu kamchiliklar hozirgi zamon dasturlash amaliyotida u (tasvirlash) ning imkoniyatlarini birmuncha cheklaydi.
Birinchidan, uxshash qoidalar tuplamini aniqlay oladigan xamda qoidalar tuplamiga uzgartirish kiritishda yoki qoidalar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni aniq-lashda foydali bo‘ladigan qoidalar modulligi qoida- larga asoslangan ekspert tizimlarning bilimlar bazasini tashkil etishga tuskinlik qiladi.
Ikkinchidan, tuzilishning bir jinsligi kup xol-larda, bilimlarning xar xil turlarini bir sintaksisda tasvirlashga majbur qiladi va okibatda tizimdagi bilimlarning vazifasini zaiflashtiradi. Masalan, boshqa qoidalarni chakirishni boshqaradigan, yashirin xolda ishlaydigan yoki yakun yasaydigan qoidalarni yangi ma’lumotni chiqarishda ishlatiladigan qoidalar-dan farklab bo‘lmaydi.
Ekspert tizimlarda bilimlarni tasvirlash usullariga yakun yasab shuni ta’kidlash lozimki, hozirgi paytga kadar ishlab chikilgan usullarda aniqlik va bir kiymatlilik yuk. Bunga bir tomondan, bilimlarni aniqlash va ularni ifodalash usullarining kupligi, ikkinchi tomondan, ulardan xar birining samaradorligi-ni baxolashda, ular bilan ishlashda eng maksadga muvofik muolajalarni aniqlash usullarining yukligi sababdir. Bu xol bilimlarni ifodalashning umumiy nazariyasini yaratishni takozo etadi. Hozircha bunday nazariya yuk. SHu sababli bilimlarni ifodalashning u yoki bu usuliga baxo bera olmaymiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
