20-ma’ruza. Rakamli kurilmalarning tarkibiy elementlari

Mikroprosessorli avtomatlashtirish tizimlari.
Axborotga" avtomatik ravishda ishlov beruvchi hozirgi zamon mikroprosessor-li texnologiyalarni qo’llash va ular asosida texnologik jarayonlarning avtomatlash-tirilgan boshqaruv tizimlari ni yaratish, quyidagi masalalar echimini ta`minlaydi:
- ayni ishlab chiqarish kuchlarini maksimal ishlab chikarish jarayoni bilan olib
borish, texnologik jarayon parametrlari o’zgarishini avtomatik ravishda hisobga olib turish, birlamchi material va yarim xomashyolarni xususiyatlari-ni avtomatik ravishda hisobga olish, atrof-muhit o’zgarishini kuzatib, ino-batga olish, operatorlar xatolarini to’g’irlash;
- texnologik jyhozlar ishlash rejimlarini qayta tezkorlik bilan ko’rib chiqib,
ishlab chiqarilayottan mahsulot nomenklaturasi rejasi dinamikasini hisobga olgan holda, jarayonni boshqarish, bajarilayotgan ishlarni birxil turdagi jihozlar va qurilmalarda ularning eskirganligi, nosozligini hisobga olgan holda, kayta taqsimlab bajarish;
- jarayonki real vaqtda adaptiv algoritm bo’yicha bopgqaripgki ta`miklash (buni
amalga oshirish parametrlar o’zgarishi yoki ob`yekt tuzilmasini hisobga olgan holda bajariladi, shuningdek, dastlabki mavhum holatda va ish sharoiti o’zg’arganda optimal holatni vujudga keltirish uchun bajariladi);
- inson uchun zararli yoki xavfli holatda ham jarayonlarni avtomatik boshqaruv
amalini bajarish. . Mikroprosessor texnikasi asosida murakkab algoritmlarni amalga oshiruvchi adaptiv texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi (TJABT) aslida ierarxik boshqaruv tizimi hisoblanib,quyidagi bir-biriga bog’liq (bo’ysungan) darajalardan tashkil topgan bo’ladi (8.5-rasm):
Boshqariluvchi ob`yekt (BTO) ni adaptiv mo’`tadillash;
BTO ni adaptiv dasturli boshqarish;
BTO ni adap-tiv mantiqiy boshqarish;
BTO ning statik modelini adaptasiyalash;
avariya oldi va avariya xolatlarini identifikasiyalash;
boshqaruv tizimini qayta ishlay olish holatiga qaytarish; turtki bo’yicha kvazistatik rostlash;
boshqaruv tizimining dina-mik tavsiflarini optimallash; agregatlar ishini muvofiqlashtirish;
BTO ning statyk rejimini optimallash.
Yukori darajadagi EXM alohida BTO, sanoat texnologik jarayonlari
alokalarini boshqarishni muvofiqlashtiradi.
BTO ning har kanday avtomatik boshqaruv tizimi mikroprosessorlar bilan
hamkorlikda uchta asosiy vazifani bajaradi: qiymatlarni qabo’l qilish, mantikiy
va arifmetik o’zgartirishlar kiritish, boshqaruv ta`sirni ishlab chiqish.
BTO boshqaruv tizimidsh^i mikroprosessorlardan foydayaanish rejimlari
kuyidagicha bo’lishi mumkin: avtomatik axborot tizimi, operator maslaqatchisi, su-pervizor boshqaruv, bevosita raqamli boshqaruv.
Avtomatik axborot tizimi (AAT) xarxil sharoitdagi jarayonlarni o’rganishga mo’ljallangan. AAT yordamida BTO ning matematik modeli ishlab chikiladi va aniqlanadi. BTO ning texnologik parametri raqamli ko’rshshshga aylantiriladi va u kirish qurilmasi tomonidsh! qa`bo’l qilinib, xotiraga oluvchi qurilma tomon sil-jiydi. Mikroprosessor axborotni mantiqiy ishlab chiqadi va kelayotgan axborotn` o’zgartiradi. Hisoblash natijalari displey ekranida namoyon bo’ladi yoki operatorp qulay ko’rinishda chop etiladi. Bu natija va kiymatlar eanoat ishlab chiqarii holatini tahlil kilishda va jarayonnnng matematik modeli aniqligini tekshirishd qo’llaniladi.

5 -rasm
TJABT tarkibidagi maslahatchi rejimida ishlovchi mikroprosessor opera-torga jarayonni optimalga yakin o’tishini ta`minlash uchun tavsiyalar beradi. Bu tav-siyalar mikroprosessorga kiritilgan jarayonning matematik modeli va axborotga ishlov beruvchi algoritmga muofik shakllantiriladi. Tavsiyalar chop etishga va dis-pleyga chiqariladi.
BTO ga boshqaruv ta`siri operator tomonidan amalga oshiriladi. Mikropro-sessor ochiq kontur bo’ylab (8.6 a-rasm) ishlaydi. O’rnatilgan regulyatorlar soni (ularni operator, mikrokajulyator ko’rsatkichlari bo’yicha o’zgartiradi) katta bo’lishi mumkin emas, zero operator qisqa vakt ichida hatosiz sozlash imkoniyatiga ega emas. Mikroprosessoryushg TJABT tarkibida supervizor boshqaruvi rejimida ish-lashi, chikishda boshqaruv signallarini o’zgartirib to’gridan-to’g’ri regulyatorlarni sozlashni ko’zda tutadi. Bundaay mikroprosessoryaar yopiq kontur bo’ilab ishlaydi (8.6 b-rasm), boshqaruv konturi yopiq bo’lganligi tufayli operatorning vazifasi ku-zaguvdan va ishlamay turishlar yoki ko’zda tutilmagan vokealar sodir bo’lganda jara-yonga aralashuvdan iborat bo’ladi.
To’gridan-to’g’ri raqamli boshqaruv (TRB) odatda TJABT tarkibida mantiqiy-dasturiy boshqaruvda ishlatiladi. TRB rejimida mikroprosessorning chiqish sig-nallari kuchaytirgich K orqali ijrochi mexanizm IM va rostlovchi organ RO ga (8.6 v-
rasm) ta`sir ko’rsatadi. Bukday tizimparda mikroprosessor, uning turiga qarab, boshqarishni real vaqt masshtabida, ko’p sonli konturlar (10-400) bo’yicha amalga oshiradi. Ko’rib o’tilgan tizimlarda ko’ruvchi .terminal qurilmalar, tashki xotira va chop etuvchi qurilmalar ko’zda tutilgan.

6 -rasm Mikroprodesorning operator maslaxatchisi (a), supervizor (b),TRB bo’yicha ishlash sxemasi (v).Sodda mikroprosessorli avtomatik tizimlar yaratish faqat shunday hollardayuz berishi mumkinki, buning uchun texnologik jarayon etarli sodda va uning algoritmi etarli darajada to’liq bo’lishi loznm, har xil holatlar yuz berganda mo’`tadilfoydalanish hamda har xil avariya holatlari yuz berganda ham axborot to’liq bo’lishi kerak. Texnologik jarayonlarni amalga oshirish algoritmi- bu tadbirlar yig’masi yoki texnologik oieradiyalarning aniq va ketma-ket bajarilshnilir.
Ba`zi bir hollarda shunday jarabnlar bo’lishi mumkinki, unda mikroproses-sorlar dasturida ko’zda tutilmagan holat yuz beradi. Shunga ko’ra murakkab texnolo-gik jarayonlarni boshqarishda inson - operator bo’g’inini o’zida mujassamlashtiruv-chi avtomatik boshqaruv tizimlarini yaratish va ular texnologik jarayonning o’pldini kuzata oluvchi, rostlagichlarni ishga solib avtomatik ravishda sozlash va dasturda ko’rsatilmagan holatlarda boshqaruvni o’z zimmasiga olishi kerak bo’ladi.