20 asr 80- yillari 2-yarimida iqtisodiy ijtimoiy -siyosiy va ma’naviy hayotida inqirozni kuchayishi

20 asr 80- yillari 2-yarimida iqtisodiy ijtimoiy –siyosiy va ma’naviy hayotida inqirozni kuchayishi
50-80 yillarning birinchi yarmi vatanimiz tarixidagi eng murakkab davrlardan biridir.Bir tomondan mehnatkashlarning fidokorona mehnati tufayli respublika iqtisodiyoti rivojlandi.Ikkinchi tomondan, ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy hayotda muammolar, noxush holatlar to’planib borib pirovardida inqirozli vaziyatni keltirib chiqardi.¹
Mamlakatimizda iqtisodiy rivojlanish batamom to’xtab qolmagan bo’lsada, siljish suratlari tobora pasayib sekinlashib bordi.
O’zbekistonning iqtisodiy ahvolidagi noxush holatlarning ijtimoiy oqibatlari nihoyatda og’ir bo’ldi. O’lkaning o’ziga xos demografik holati hisobiga olinmasdan davlat byudjetidan ijtimoiy sohaga ajratiladigan mablag’ qoldiq prinsipiga asoslanib yildan-yilga qisqarib bordi. Ta’lim-tarbiya, sog’liqni saqlash, aholiga maishiy xizmat ko’rsatish masalalarida miqdoriy o’sishlar ko’zga tashlanganligi bilan, aslida bular inson talabini qondirmas edi. Bu sohalardagi ko’rsatkichlar bo’yicha Ittifoqdagi 15 respublika o’rtasida 13-14 o’rinlarda turdi.
80-yillar fan, madaniyat va xalq ta’limiga ajratilgan harajatlar davlat byudjetining atigi 2,7 foizni tashkil qilgan bo’lsa , bu ko’rsatkich 1989 yili Yevropa mamlakatlarida 5,5 foizni, Afrika mamlakatlarida 5,4 foizni tashkil qilgan. Bolalar o’limi, oshqozon-ichak va yuqumli kasalliklar bo’yicha O’zbekiston SSSRda birinchi qatorni egalladi. Aholining o’rtacha yoshi 1970 yil 70 yosh bo’lsa, 1980 yili bu ko’rsatkich 67,7 yoshni tashkil qildi. Bunga asosiy sabab ekologik vaziyatning keskinlashuvi bo’ldi. Jafokash o’zbek xalqining turmush darajasi achinarli ahvolda bo’lib, boshqa respublikalar bilan qiyoslangan oxirgi o’rinlarda edi. Bundan boshqacha bo’lishi mumkin ham emas edi.
Davlat bosh ekspluatator rolini bajargan sotsialistik tizimda mehnat ahli o’z kuchi bilan yaratgan mahsulotning atigi 25-30 foizi hajmidagina haq oldi. Sovet Ittifoqining sanoat rivojlanishiga, yadro qurollarini ishlab chiqarish, koinotni o’zlashtirishdagi yutuqlarga katta hissa qo’shgan O’zbekistonning millionlab tonna paxtasi, ming tonnalab oltin, kumush, uranlari uchun Markaz u bilan nohaq, surbetlarcha, adolatsiz hisob-kitob qildi. O’sha davrning mehnat ilg’orlari sovet tizimidagi sotsial siyosatning og’ir oqibatlarini hali ham ko’rishyapti.

1^ Usmonov Q, Sodiqov M. O’zbekiston tarixi. T.2012 190-sahifa