20- мавзу. Англия ва Францияда классик мактабнинг шаклланиши

2. 
В.Петти - Англия классик иқтисодий мактабининг асосчиси 
Умумий баҳога кўра, классик мактаб ХVII аср охири - ХVIII аср 
бошларида В.Петти (Англия) ва П.Буагильбер (Франция) асарларида 
яратилди.
Вилям Петти (1623-1687йй.) Ромси шаҳрида туғилган, Англия 
классик иқтисодий мактабининг асосчисидир. Кўпчилик бу олимнинг 
иқтисодиёт фани соҳасидаги фаолиятига юксак баҳо бериб, уни буюк 
ва такрорланмас иқтисодчи-тадқиқотчи деб баҳолаган эди. В.Петти 
фавқулодда ҳар томонлама ва юксак билимли инсон бўлган. У майда 
ҳунарманд-маточи оиласида туғилди. Лейден, Париж ва Оксфорд 
университетларида медицина соҳасида таҳсил кўрди. У жуда кенг 
қобилиятли талаба бўлган, 1647 йилда нусха кўчирадиган машинани 
(
ксерокс) ихтиро қилди, 1649 йилда физика доктори илмий даражасига 
эга бўлди. У денгизчи, врач сифатида ҳам ишлади. Петти шу билан 
бирга йирик ер эгаси ҳам эди, у йирик инглиз лендлордлар (йирик ер 
эгаси) сулоласининг асосчиси бўлиб қолди. 1652 йилда Кромвел 
ҳукуматининг 
топшириғига 
кўра 
Ирландиянинг 
«ер 
обзори» 
(
кадастри)ни ўтказди.
У ХVII асрдаги Англия буржуазия инқилобларидан кейин кучайган 
инглиз тадбиркорлар мафкурачиси сифатида танилди. У тадбиркорлар 
мулкини, яъни хусусий мулкни «муқаддас» ва «даҳлсиз» деб билди ва 
уни турлича йўллар билан ҳимоя қилди. Иш ҳақини чеклаш тарафдори 
сифатида ишчиларга физик жиҳатдан минимум ҳақ тўлаш ва шу билан 

---

бирга янги синфнинг бойишига ёрдам беришни қўллади. У меҳнатнинг 
капитал томонидан эксплуатациясини ёқлаб чиқди.
Худди шунингдек, Англиянинг мустамлакачилик сиёсатини ҳам 
қонуний деб ҳисоблади. В.Петти капиталга солиқ солишга қарши эди, 
чунки бу ишлаб чиқаришни чеклаши мумкин эди. Шу билан бирга у 
меҳнаткашларнинг даромадларидан солиқ олиш тарафдори эди. У 
иқтисодий муаммоларга бағишланган «Солиқлар ва йиғимлар 
тўғрисида рисола» (1662й.), «Сўз донишмандларга» (1665й.), 
«Ирландиянинг сиёсий анатомияси» (1672й.), «Сиёсий арифметика» 
(1683
й.) ва бошқа шу каби асарларни ёзди. 
В.Петти ХVII асрдаги энг таниқли шахслар қаторидан ўрин олади 
(
Мак-Куллохнинг 1845 йилда берган баҳоси). У иқтисодиётни ўрганишда 
янги усулни қўллади, кўриниб турган воқеаларни шархлашдан уларнинг 
моҳиятини таҳлил этишга ўтди. В.Петти тадқиқот предмети сифатида 
ишлаб чиқариш соҳаси муаммоларини таҳлил этишдир. Унинг фикрича, 
бойлик пайдо бўлиши ва кўпайиши фақат моддий неъматлар яратиш 
соҳасида рўй беради, бу жараён савдо ва савдо капиталининг ҳеч 
қандай иштирокисиз бўлади.
Олимнинг тадқиқот усулида эмпиризм элементлари (унсурлари) 
бўлишига қарамасдан (бу масалан, ер баҳосини талқин этишда 
кўринади), давлатнинг иқтисодий фаолиятга аралашувини қисман 
қўллайди (мамлакатдаги савдогарлар сонини қисқартиришни талаб 
этади), у асосан эркин иқтисодиёт (