20- ma’ruza Sirpanish podshipniklari. Sirpanish podshipniklari to’g’risida umumiy ma’lumotlar va tasnifi. Sirpanish podshipniklarini shartli hisoblash

Podshipniklarning ishlash sharoiti va yemirilishi. Val aylana boshlashi bilan uning sirti podshipnikdagi vkladish ustida sirpanib ishqalana boshlaydi. Bunday ishqalanish natijasida ma’lum miqdor issiqlik hosil bo’ladi. Bu issiqlik podshipnik korpusi, val hamda moy vositasida tashqariga olib ketiladi. Podshipnikning normal ishlashi uchun, hosil bo’layotgan issiqlik miqdori mavjud imkoniyatlar vositasida olib ketilayotgan issiqlik miqdoridan ortiq bo’lmasligi kerak Aks holda podshipnikning qizishi ruxsat etilgan darajadan ortib, vkladish suyuqlanib ketishi mumkin. Demak, podshipnikning haddan tashqari qizib ketishi uni ishdan chiqaruvchi asosiy sabablardan biridir. Bundan tashkari, sapfaning vkladish ustida sirpanib ishqalanishi natijasida yeyilish prosessi ham sodir bo’ladi. Vkladish sirtining yeyilishi ma’lum chegaradan ortib ketsa, mexanizmning ishlashi yomonlashadi. Shuning uchun bun­day podshipniklar yemirilgan deb topiladi.
Podshipnikning chidamliligi, asosan, yeyilish sur’ati bilan belgi­lanadi. Ularning sinib ketishi esa kam uchraydi. Yeyilishning sur’ati ko’p jihatdan ishqalanish prosessi sodir bo’layotgan sirtlar orasidagi muhitga bog’liq. Ana shu muhitga qarab, ishqalanish uch turga bo’linadi.
1. Quruq ishqalanish – moylanmagan sirtlar orasidagi ishqa­la­n­ish.
2. Suyuqliqda ishqalanish. Bunda ishqalanayotgan sirtlar o’zaro qov­ush­­oq moy qatlami bilan batamom ajralgan holda bo’ladi (2-rasm).
2-rasm. Sirpanish podshipnigining suyuqlikda ishqalanish holatida val bilan vkladishning o’zaro joylashuvi (kattalashtirilgan):
1- moy; 2-vkladish; 3-moy qatlami.
Harakat vaqtida moyning val bi­lan vkladish sirtiga tegib turgan sirtqi qismi ular bilan birga harakat qiladi, natijada ishqala­nish asosan moy qatlami ichidagi zarrachalar orasida ruy beradi. Moy qatlamining qalinligi sapfa hamda vkladish sirtlarida ishlov berishdan hosil bo’lgan notekisliklar yig’indisidan albatta katta bo’lishi kerak:
h > Rz1 + Rz2
Bu shart bajarilganda tashqi (nagruzkani) yuklama moy qatlami qabul qiladi, natijada ish sirtlarining yyyeyilish prosessi sodir bo’lmaydi. Suyuqlikda ishqalanishning harakatga ko’rsatadigan qarshiligi juda kichik (ishqa­lanish koeffisienti 0,001…0,005 chamasida) bo’ladi. Demak, bunday sharo­it­da ishlaydigan sirpanish podshipniklarining foydali ish koef­fisienti hatto dumalash podshipniklarnikidan ham oshadi. Shuning uchun sirpanish podshipnik­lar­i­dan foydalanilganda suyuqlikda ishqalanish bo’ladigan sharoit yaratishga iloji boricha harakat qilish kerak.
3. Nim quruq, yoki nim suyuqlikda ishqala­nish. Bunda ish sirtlari etarli darajada moylansa ham, ammo ikki sirtni batamom ajaratib turadigan moy qatlami bo’lmaydi. Ishqa­lanish ko’proq quruq ishqa­lan­ishga yaqin bo’lsa, nim quruq ishqa­lanish, suyuqlikda ishqa­lanishga yaqin bo’lsa, nim suyuqlikda ishqalanish deyiladi.
Suyuqlikda ishqalanishni ta’minlaydigan shartlardan birortasi bajar­ilmasa, podshipnik nim suyuqlikda yoki nim quruq ishqalanish bilan ishlaydi. Nim suyuqlikda ishqalanish sodir bo’lganda ishqa­lanish koef­fisienti 0,008...0,1 oralig’ida, nim quruq ishqalanish ro’y berganda esa 0,1...0,2 oralig’ida bo’ladi. Ishqalanishning yuqoridagi xillaridan sirpanish podship­nik­lari uchun suyuqlikda ish­qalanish eng yaxshi sharoitdir. Lekin bunday sharoitni hamma vaqt ta’minlab bo’lavermaydi. Buning uchun bir necha shartning bajarilishi kerak.