20- маъруза. Катализаторларнинг асосий тавсифлари. Гетероген катализдаги

V
C
 = M
m
 / t
ёки V
C
 = V
m
 / t V
K
(20.6) 
бунда V
C
– 
катализаторнинг солиштирма ҳажми. 
 
Катализаторнинг ингибирланиши ва регенерацияси 
Гетероген катализда қўлланиладиган қаттиқ ҳолдаги катали-
торларнинг ингибирланиши икки хил – физикавий ва кимёвий бўлиши 
мумкин.
Физикавий ингибирланишга катализатор ғовакларини беркилиб 
қолиши, солиштирма сирт ёки фаза солиштирма фаоллигининг камайиши 
(масалан, катализатор сиртига қопланган модда миқдорининг камайиши ва 
куйиши) киради. 

---

Кимёвий ингибирланишлардан бири хомашё таркибидаги каталитик 
заҳарларни катализатор сиртига адсорбиланишидир. Бу ингибирланиш 
қайтар жараён бўлиб, хомашё таркибидаги каталитик заҳарлардан тозалаш 
орқали унинг олдини олиш мумкин. Масалан, нефтнинг ҳидини йўқотиш 
жараёнида никель, платина, палладий ва бошқа металларга 0,4–1,0 % 
атрофида алюминий оксиди, цеолитлар ва бошқа моддалар шимдирилган 
ҳолда ишлатилади. Бу моддалар олтингугуртли органик моддалар таъсирига 
сезгир бўлиб, уларнинг таъсирида катализаторнинг фаоллиги камаяди. 
Катализаторнинг ўз-ўзидан заҳарланишига катализатор сиртида ва 
ғовакларида углероднинг ютилиб қолиши сабаб бўлади. Масалан, 
углеводородларнинг оксидланиши ва крекинги, метанни сув буғи билан 
конверсияси реакцияларида катализатор сиртида кокс ҳосил бўлади: 
2СО → С 
(КОКС)
+ СО
2
СН
4
→ С 
(КОКС)
+ 2Н
2
2Н
2
+ СО
2
→ С 
(КОКС)
+ 2Н
2
О 
Шу тариқа фаоллиги камайган катализаторнинг сиртида ҳосил бўлган коксни 
ювиш ёки ёқиш орқали қайта тикланади: 
С + Н
2
О
буғ
→ СО + Н
2
С + О
2
→СО
2
Баъзи ҳолларда катализаторларнинг регенерациясида кислота, ишқор 
ва турли эритувчилардан ҳам фойдаланилади. Заҳарланган қимматбаҳо 
металларни эса, суюқлантириб тозаланади.