2 Ўзбекистон республикаси

замонавий 
ёндашувда 
жаҳон 
тажрибалари. 
Бугунги кунда хориж тажрибаларидан андоза олиш, ижодий ёндашган 
ҳолда амалиётда жорий этиш, замон талабига мос равишда меъёрий 
ҳужжатлар, ўқув-методик адабиётлар, ўқув методик мажмуаларниишлаб 
чиқиш, илғор хорижий тажриба асосида мактабгача таълим муассасаларининг 
раҳбар ва мутахассисларида замонавий менежмент ва педагогик 
технологиялар бўйича соҳага оид билимлар ва кўникмаларни шакллантириш 
вазифалари долзарб масалалар сирасига киритилмоқда. Шу боис 
мамлакатимизда мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш 
юзасидан фармон ва қарорлар қабул қилинди. Ўзбекистон Республикаси 
Президентининг «2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада 
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 2016 йил 29 декабрдаги ПҚ-
2707-сонли, «Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида»ги 2017 йил 9 сентябрдаги ПҚ-3261-сон қарорлари, 
«Мактабгача таълим тизими бошқарувини тубдан такомиллаштириш чора-

---

21 
тадбирлари тўғрисида»ги 2017 йил 30 сентябрдаги ПФ-5198-
сонли Фармойиши шулар жумласидандир. 
Хорижий мамлакатлардаги мактабгача таълим тизими фаолиятини бир 
қатор давлатлар мисолида кўриб чиқамиз.
Япония - жуда тез ривожланаётган давлат бўлиб, бу ҳол асосан 
японларнинг табиатан меҳнатсеварлик ва ишбилармонлиги билан боғлиқдир. 
Дунёдаги барча янгиликлар ва юксалишлар сари интилиш, энг сўнгги 
ютуқлардан фойдаланиш ва уларни янада ривожлантириш - бу япон халқининг 
азалий миллий одатларига айланиб қолган. Японияда жуда қадимдан халқнинг 
ақлий имкониятларидан фойдаланувчи фан ва техникани қўллаш сиёсати энг 
муҳим ўрин тутади.
Мактабгача таълим тизими
Мактабгача таълимга Японияда катта эътибор берилади, чунки 
психологларнинг таъкидлашича 7 ёшгача инсон билимларни 70% ни, қолган 
30% ни бутун қолган умри давомида ўзлаштирар экан. Мактабгача тарбия 
одатда оиладан бошланади. Япон аёллари учун оналик биринчи ўринда 
туради. Кўпгина япон аёлларининг айтишларича, бола тарбияси – уларнинг 
ҳаётларининг мақсадларидир.
Японлар боланинг эрта вояга етиши тарафдоридирлар. Турли ёшларда 
тарбиянинг турли муаммоларига урғу беради. Масалан, 1 ёшда – ўзига ишонч 
ҳиссини уйғотиш, 2 ёшда – амалий санъат қўл меҳнатини кўрсатиш, 3 ёшда – 
бурч ҳиссини тарбиялаш, 4 ёшда – яхшилик ва ёвузликни фарқлашга ўргатиш, 
5 ёшда – лидерлик ҳислатларини тарбиялаш, мустақилликка, режа тузиш ва 
уларни бажаришга ўргатиш. Болалар ва қизлар турлича тарбияланадилар. 
Ўғилга оиланинг бўлажак таянчи сифатида қарайдилар ва қийинчиликларни 
енгишга ўргатадилар. Қизларни эса уй ишларига тайёрлайдилар.
Япония боғчаларида болаларни 8 кишилик кичик гуруҳлар – “хан”ларга 
бўлади. Бу болаларга боғчада “ўз иш ўрни” ажратилади, улар ўз ханларига ном 
танлайдилар. Шу тариқа энг кичик ёшдан жамоада ишлашни ўргатадилар. Бу 
гуруҳдаги ҳар бир бола гуруҳда ўз ўрнига эга бўлиши лозим. Бундай ханлар 

---

22 
кейинги таълим босқичида ҳам қўлланилади. Ўрта мактабда ханлар доимий 
эмас, улар янги шароитларга тезроқ кўникиш учун ҳар 5 ойда ўзгартириб 
турилади. Япония боғчаларига 3-5 ёшдаги болалар қабул қилинади. Болалар 
боғчаларининг мақсади болаларнинг ақлий ва жисмоний қобилиятларини 
ривожлантириш, мустақиллик ва ички тартиб кўникмаларини тарбиялаш, 
жамият ҳодисаларига тўғри муносабатда бўла олишни ўргатишдан иборат. 
Шунингдек, оғзаки нутқ, сўзларни тўғри қўллашни ўргатишга ҳам катта 
эътибор берилади. Эртаклар, китоблар, мусиқа, спорт ўйинлари, рассомлик 
каби шахснинг ижодий хусусиятларига қизиқиш уйғотилади. Ҳозирги кунда 
мактабгача таълим муассасаларига 60% болалар жалб этилган. Бошланғич 
таълимга эрта қабул қилишга ўтиш мақсадида 4-5 ёшдаги болаларнинг 
барчасини болалар боғчасига жалб қилиш кўзда тутилмоқда.
Болалар боғчаси Японияда ватан фуқаросини шакллантириш тизимининг 
1-босқичи ҳисобланади. Мустақил фаолият, жамоавий онг, ижтимоий 
масъулият кўникмаларини шакллантиришга алоҳида эътибор қаратилади.
Болалар боғчасининг асосий вазифаси-болани мактабга тайёрлашдир. Бу 
ерда расм, мусиқа, ритмика, жисмоний тарбия бўйича машғулотлар ўтилади. 
Индивидуаллик, у қанчалик яхши бўлмасин, болаларни ўзига жалб қилмайди, 
болалар жамоаси томонидан қабул қилинмайди. 
Бошланғич таълим “сёгакко” деб номланади. Узлуксиз таълим тизими, 
мактаблар қуйидагича бўлинган: 
1. Бошланғич мактаб - 6 йил.
2. Ўрта мактаб - 3 йил.
3. Юқори мактаб - 3 йил.