2-вариант Мавзувий маърузаларда таълим бериш технологияси Фаол ўқитиш методларининг хусусиятлари. Ўқитувчини маърузага тайёрланиш ва маъруза қилиш йўллари Маъруза

1. BAXSLAR. O`quv guruhini ikki komandaga bo`lgan holda, biror mavzu bo`yicha o`zaro baxs, fikr almashinuv tarzida o`tkaziladi.
2.TADQIQOT. Ta`lim oluvchilarning ayrim tadqiqot ishlarini ya`ni diplom va kurs loyihalari, bitiruv ishlarini ilmiy asoslangan holda mustaqil bajarishlari, ularni yozish va qo`yilgan maqsad va natijalarni tahlil qilishlari tadqiqot usulidir.
3.MUZYORAR. Ta`lim beruvchi va ta`lim oluvchilar o`rtasidagi «to`siqni» yo`qotishga qaratilgan usullar.
4.O`YINLAR. Ishbilarmonlik yoki rolli (vaziyatli) o`yinlar — muammoli vazifaning bir turidir. Faqat bu o`rinda, matnli material o`rniga o`quvchilar tomonidan rollar o`ynaladigan hayotiy vaziyat sahnalashtiriladi.
5. LOYIHALASH ISHLARI. Bu usul bilim va malakalarni, tahlil qilish va baholashni nazarda tutuvchi ta`limning majmuaviy usulini amalga oshiradi. Loyiha usulida o`quvchilar rejalashtirishda, tashkil qilishda, tekshirishda, tahlil qilishda va bajarilgan ishning natijalarini baholashda ko`proq ishtirok etadilar.
6. KITOB BILAN ISHLASH. Ushbu usul ta`lim oluvchilarning o`quv materialini mustaqil o`zlashtirishini, o`z — o`zini tekshiruv malakalarini, berilgan matnning mazmunini to`liq va ongli ravishda bayon eta bilishiga qaratilgan usuldir.
7. INDIVIDUAL (AMALIY) USUL. Ta`lim oluvchilar faoliyatida olingan bilimlarini amaliy vazifani yechishga qaratadilar. Nazariy olingan bilimlarni amaliyotga tadbiq qilishdir.
8. SUHBATLASHISHLAR. Bu o`qitish va o`qishning dialogik, savol — javob usulidir. Suhbat individual va guruh shaklida o`tkazilishi mumkin.
9. PINBORD. Bu usulning mohiyati shundan iboratki, unda munozara yoki o`kuv suxbati amaliy usul bilan bog`lanib ketadi. Ta`lim oluvchilar axborotlari, ma`lumotlari doskada tartib bilan joylashtiriladi.
10. BOSHQALARNI O`QITISH. Bu usulda ta`lim oluvchilar qo`yilgan muammo bo`yicha bir — birlariga axborotlar va ma`lumotlarni o`rgatadilar.
11. DAVRA SUHBATI. Ta`lim oluvchilar davra stolida o`tirib, bir — birlarining savollariga konvert orqali javob yozishadi.
Xulosa qilib aytganda, o`quvchini mustaqil va ijodiy fikrlashga yo`naltirish, buning uchun kerakli vositalarni ishlab chiqish va qo`llash o`qituvchi oldidagi eng muhim vazifalardan sanaladi. Bunday vositalardan foydalanish samaradorligini oshirish esa albatta ularning maqsadga muvofiq tanlanganligiga bog`liq. Zamonaviy axborot va yangi ta`lim texnologiyalari yordamida esa bunday imkoniyatlar mavjud va bugungi kunda ulardan foydalanib dars mashg`ulotlarini olib borish ta`lim sohasi oldida turgan muhim vazifalardan hisoblanadi.

3.Ma'ruzani tayyorlash usuli

Ma'ruza tayyorlash metodikasini tahlil qilishda quyidagi tashkiliy va uslubiy masalalarni hal qilishga alohida e'tibor berilishi kerak:
1. Ma'ruzaning asosiy maqsadini, uning asosiy g'oyasini aniqlash. U (maqsad) o'quv dasturining talablari, ma'ruzaning o'rganilayotgan o'quv intizomidagi o'rni va nomining o'zi bilan belgilanadi. Ma'ruzani tayyorlashni ushbu ma'ruzaning qaysi toifadagi tinglovchilari uchun kerakligi va uning matniga qanday aniq materiallar kiritilishi kerakligi haqida savol berishni o'zingizdan boshlash maqsadga muvofiqdir. Savollarga javob bergandan so'ng o'qituvchi ma'ruza mazmunini belgilaydi.
2. Ma'ruza mazmuniga kiritilgan materiallar miqdorini aniqlashtirish.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, ma'ruza matnini yozishga tayyorlanayotgan o'qituvchi, qoida tariqasida, belgilangan vaqt ichida taqdim etilishi mumkin bo'lganidan ko'ra ko'proq ma'lumotga ega. Shuning uchun maqsadga erishish uchun eng muhimlarini tanlash kerak. Bunday holda siz asosiy narsani oshkor qilish uchun vaqtni tejashingiz kerak - bu eng tajribali o'qituvchilarning qoidasi. Materiallarning haddan tashqari ko'pligi sababli vaqt etishmasligi, ma'lum bir masalani taqdim etish uchun zarur bo'lgan vaqtni hisoblashni hali o'rganmagan ko'plab yangi boshlang'ich o'qituvchilarning tez-tez etishmasligi. Bu erda ularga oddiy uslubiy texnika yordam beradi: vaqtni sezgan holda tayyorlangan matnni ovoz chiqarib o'qib, so'ngra bu vaqtni taxminan 20-30% ga oshirish kerak, Amaliyot shuni ko'rsatadiki, auditoriyada ma'ruza o'qish uchun shuncha vaqt sarflanadi. Albatta, ma'ruza mazmuni ko'lamini belgilashda o'quv dasturining talablariga e'tibor qaratish lozim.
3. Ma'ruza tarkibini batafsil o'rganish mazmunini oydinlashtirishga, uning asosiy maqsadga yaxshiroq bo'ysunishiga va asosiy talablarning bajarilishiga yordam beradi. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, tajribali o'qituvchilar asosiy savollarni belgilash bilan tuzilmani o'rganishni cheklamaydilar, balki ularning tuzilishi haqida o'ylashadi. Ular har bir savolni pastki savollarga ajratadilar va ikkinchisining nomlarini shakllantirishadi. Bu materialning ma'ruza mavzusi va maqsadiga qat'iyroq bo'ysunishini ta'minlaydi, materialni yaxshiroq tanlashga va uni mantiqiy tartibga solishga imkon beradi.
4. Ma'ruza matnini yozish. Har qanday mavzu bo'yicha ma'ruzaning to'liq matnini olish maqsadga muvofiqdir. Uni yozayotganda o'qituvchi ma'ruzaning ilmiy mohiyati va amaliy ahamiyatini qanday oshirish, uning barcha funktsiyalarini amalga oshirish, materialni qanday qilib yaxshiroq tartibga solish ustida ishlashi kerak. Ma'ruza matnining birinchi versiyasi yozilgandan so'ng, unga tuzatishlar kiritiladi, iboralar va iboralarning aniqligi va yorqinligi ustida ish olib boriladi. Matnga aniqlik kiritish uni ishlatishni osonlashtiradi, lekin siz ma'ruzani matnni o'qishga aylantira olmaysiz. Ma'ruza matni materialni taqdim etishga rahbarlik qilishi, rahbarlik qilishi kerak.

4. 
   Ko'rgazmali qurollarni maxsus tayyorlash va boshqa tashkiliy-uslubiy masalalarni hal qilish ma'ruzani tayyorlashda muhim element hisoblanadi. Ma'ruzada ko'rgazmali qurollardan foydalanish majburiy ekanligi shubhasizdir. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, o'qituvchining vizual vositalardan foydalanishga bo'lgan 5-7 chaqiruvi etarli.
   

Ma'ruza texnikasi
Ma'ruza aniq tuzilishga ega ekanligini doimo yodda tutish kerak, jumladan: kirish, asosiy qism va xulosa. Uning har bir elementida o'qituvchi muayyan harakatlar va xatti-harakatlar qoidalariga amal qilishi kerak, ularning mohiyati ma'ruza qilish metodologiyasini belgilaydi.

Kirish qismida o'qituvchining asosiy harakatlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1. Ma'ruza mavzusi va rejasini e'lon qilish, asosiy va qo'shimcha adabiyotlarni ko'rsatish.

2. Dars maqsadlari va ularga qanday erishish mumkinligini tushuntirish.

3. Ma'ruzaning dasturdagi o'rnini belgilash va uning boshqa fanlar bilan aloqasi.

4. Auditoriyada o'rganilayotgan mavzuga qiziqish uyg'otish uchun sinfda ish muhitini yaratish.

Ma'ruzaning asosiy qismida o'qituvchiga quyidagi uslubiy metodlarni tavsiya etish mumkin:
1. Tomoshabinlar bilan aloqa o'rnatish.
2. Materialni ishonchli va hissiy jihatdan taqdim etish.
3. Rejalashtirilgan reja asosida materialni taqdim etish uchun aniq vaqtni belgilash.
4. O'qilgan fanni yaxshiroq o'zlashtirish uchun ma'ruza materialidan ma'lumotnoma sifatida foydalanish.
5. Nutqingizning savodxonligi (o'quv dasturi, stress va hk) va o'zini tutishini nazorat qilish.
6. Sessiya davomida tinglovchilar bilan aloqani kuzating va saqlang.
Mavzuni o'rganish uchun motivatsiya:
mutaxassislikning profilini hisobga olgan holda mavzuning ahamiyati ochiladi, zamonaviy fan va sog'liqni saqlash uchun dolzarbligi shakllantiriladi.
Darsning maqsadi:
Ta'lim: ma'ruzaning etakchi didaktik maqsadi o'quv rejasi tomonidan taqdim etilgan o'quv materialining mazmuni bilan belgilanadi va ma'lum hajmdagi bilimlarni o'zlashtirishni o'z ichiga oladi. Talabalar tomonidan olingan bilimlar tizim bo'lishi kerak, ya'ni. ularning barchasi mutaxassislik uchun umumiy maqsadlar tizimining bir qismi bo'lgan aniq o'quv maqsadlariga erishishga qaratilgan bo'lishi kerak. Maqsadlar vakolatga asoslangan yondashuvni hisobga olgan holda shakllantiriladi.
Tarbiyaviy: Ta'lim funktsiyasi ta'lim berish tamoyiliga asoslanadi. Ta'lim va tarbiya jarayonlari organik birlikda. Ularni umumiy maqsadlar birlashtiradi - kelajakdagi kasbning mohiyati va ijtimoiy ahamiyatini tushunadigan, o'z ishining natijalari uchun kasbiy javobgarlikni his qiladigan mutaxassisni shakllantirish; mavjud insonparvarlik va ijtimoiy-iqtisodiy bilimlar asosida ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan faktlar va hodisalarni baholashga qodir bo'lgan, shaxsga, jamiyatga, atrof-muhitga va hokazolarga munosabatni belgilovchi o'zlashtirilgan huquqiy va axloqiy me'yorlarga rioya qilishga tayyor bo'lgan fuqaroni tarbiyalash. Rivojlanayotgan: rivojlanayotgan funktsiya mohiyati, avvalo, o'quv jarayonida shaxsning intellektual, hissiy va irodaviy sohalarini maksimal darajada rivojlanishini, bilim qiziqishlari va qobiliyatlarini shakllantirish va rivojlantirishni, ijodiy faoliyatni ta'minlashdan iborat.