2-Topshiriq 513-20 guruhi talabasi Rustamov Zulfiqor Psixika va uning namoyon bo‘lish shakllari haqida gapirib bering? Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari nimalardan iborat? Xulosa 1

2. Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari.
Temperament va layokatlar individning dinamik o’zgaruvchan psixik faoliyati jarayonini ta’minlovchi sifatlarni o’z ichiga oladi. Odam temperamentiga aloqador sifatlarining o’ziga xosligi shundaki, ular odam bir faoliyatdan, e’motsional xolatdan, malakadan (kasbdan) boshqasiga utgan paytlarida reaktsiyalarning e’giluvchan va dinamikligini ta’minlaydi. Individga xos dinamik fazilatlar o’zaro ichki boglanishga e’ga bo’lib, o’ziga xos tuzilishini tashkil e’tadi.
Psixikaning individual jixatdan o’ziga xos, tabiy shartlashgan dinamik kurinishlari majmui kishining temperamenti deb ataladi. Boshqacha qilib aytganda temperament-shaxs faoliyati va xulkining dinamik va e’motsional-xissiy tamonlarini xarakterlovchi individual xususiyatlar majmuidir.
Temperament-xususiyatlari shaxsning ichki to’zilmasi bilan bevosita bog’liq bo’lib, ularining namoyon bo’lishi uning kankret vaziyatlariga munosabatini, e’ktsremal vaziyatlarda o’zini qanday tutishini belgilab beradi. Ms: e’ng kuvonchli yoki gamgin damlarda , dutsi xiyonat qilganda, yaqin kishilari ulganda va x. xolatlarda beixtiyor namoyon bo’ladigan reaktsiyalar uning temperamentidan kelib chiqadi.
Temperament odamning ijtimoiy ob’ektlarga nisbatan «sezgirligini» tarbiyalaydi, professional maxorat va kasb malakasining oshishiga yordam beradi. Demak bu individual xususiyatga e’ga bo’lgan jarayon xisoblanadi.
E’ramizdan ilgari II asrda yashagan rimlik anatom va vrach Galen birinchi bo’lib temperamentlarning tasnifini yaratadi va uni 13 turga bo’ladi.
Gippokrat (e’ramizdan oldingi V asrda) organizimning xolatini asosan odam organizimdagi siyukliklarning (kon, limfa, ut) larning mikdoriy nisbatiga bog’liq deb xisoblaydi.
Qiyinchilik tibbiyot olimlari tamonidan bu klasifikatsiya 4taga qisqartirildi:

1. Sangvinik- (konning ko’pligi)

   
   

2. Xalerik- (sarik ut ko’pligi)

   
   

3. Felegmatik-(limfa ko’pligi)

   
   

4. Melanxolik-(kora ut ko’pligi)

   
   

Keyingi vaktlarda nems faylasufi I.Kand (XVIII asr oxiri), rus pelogogi, anatomi va vrachi P.F. Lesgaftlar xam temperamentning asosiy xususiyatlari konda deb tushuntirganlar.

E’.Krechmer (nems psixologi, 20 asrning 20 yillarida)-individning psixik tuzilishi tana kontsruktsiyasiga bog’liq deydi. 40- yillarda amerikalik olim U.SHeldon buni garmanal sitsema bilan boshqariladi deb xisoblaydi.
YUkorida takidlagan fikirlarning ayrim kismlarini e’’tiborga olgan xolda inson xulk-atvori dinamikasiga ta’sir e’tadigan barcha ichki sharoitlar albatta miya orqali ta’sir qilishini tan olish muximdir. Xozirgi zamon fani temperamentga oid individdual farklarning sabablarini aynan miyaning, uning kobigi va putslogi otsi funktsional xususiyatlarida, oliy asab faoliyati xususiyatlarida deb biladi.
Temperament-xususiyatlari aslida tugma xisoblansada u ma’lum ma’noda xayot davomida o’zgarib boradi va inson bolasi bir xil temperament bilan tug’ilib shundayligicha kolaveradi.
Akademik I.Pavlov temperament xususiyatlarini belgilab beruvchi 3ta oliy asab tizimi xassalarini ajratgan:

1. Kuch- ya’ni nerv tizimining kuchli ko’zgatuvchilari ta’siriga bardoshi, shunga ko’ra odamlardagi mexnataga yaroklilik, chidam kabi sifatlarning namoyon bo’lishi;

   
   

2. Muvozanatlashganlik- ya’ni asabdagi tormozlanish va ko’zgalish jarayonlarining o’zaro mutanosibligi, shunga ko’ra, o’zini tuta olish, bosiklik va ularning teskari sifatlari bilan namoyon bo’ladi;

   
   

3. Xarakatchanlik – ya’ni ko’zgalish va tormizlanish jarayonlaridagi o’zaro almashinish jarayoning tezligi va xarakatchanligi kurinishida aks e’tadi.

   
   

 Shaxsning individual xususiyatlari haqida gap ketganda, ularning tug’ma, biologik xususiyatlariga alohida e’tibor beriladi. Chunki aslida bir tomondan shaxs ijtimoiy mavjudot bo„lsa, ikkinchi tomondan - biologik yaxlitlik, tug’ma sifatlarni o’zichiga olgan substrat - individ hamdir. Temperament va layoqatlar individning dinamik - o„zgaruvchan psixik faoliyati jarayonini ta‟minlovchi sifatlarini o„zichiga oladi. Bu sifatlarning ahamiyati shundaki, ular shaxsda keyin ontogenetik taraqqiyot jarayonida shakllanadigan boshqa xususiyatlarga asos bo„ladi. Odam temperamentiga aloqador sifatlarning o’ziga xosligi shundaki, ular odam bir faoliyat turidan ikkinchisiga, bir emostional holatdan boshqasiga, bir malakalarni boshqasi bilan almashtirgan paytlarda reakstiyalarning egiluvchan va dinamikligini ta‟minlaydi va shu nuqtai nazardan karaganda temperament - shaxs faoliyati va xulqining dinamik (o‘zgaruvchan) va emostional - hissiy tomonlarini xarakterlovchi individual xususiyatlar majmuidir. Temperament xususiyatlari shaxsning ichki tuzilmasi bilan bevosita bog„liq bo„lib, ularning namoyon bo„lishi uning konkret vaziyatlarga munosabatini, ekstremal vaziyatlarda o„zini qanday tutishini belgilab beradi. Masalan, inson turli vaziyatlarda o„zini turlicha tutadi: oliy o„quv yurtida talabalar safiga qabul qilganligi to’g’risidagi axborotni eshitgan bolaning o’zini tutishi, yoki hayotning ogir sinovlari (yaqin kishining ulimi, ishdan haydalish, do’stning xoinligi kabi) paytida odam beixtiyor namoyon qiladigan reakstiyalari uning temperamentidan kelib chiqadi. Shuning uchun ham ikkala vaziyatni ham kimdir og’ir-bosiqlik bilan, boshqasi esa o’zini yo’qotgudek darajada his-hayajon bilan boshidan kechiradi. Shuning uchun ham temperamentning shaxs shakllanishi va ijtimoiy muhitda o’ziga xos mavqeni egallashidagi ahamiyati juda katta.O’zini bosib olgan, hayot qiyinchiliklarini sabr-bardosh bilan ko’taradigan insonning odamlar orasidagi obro’si ham baland bo’ladi.
iqtisodiy psixologiya, shaxs psixologiyasi, rahbar psixologiyasi, muloqot psixologiyasi, pedagogik psixologiya, intellekt psixologiyasi, psixodiagnostika va boshqa ko’plab sohalari mavjud.

Xulosa
Psixologiya. Agar u insonning o’zini o’rganishga yo’naltirilgan bo’lsa, tafakkur qilishga undaydi.

Tafakkur qilish komilliikka yetaklaydi. Albatta inson mukammal emas.