2-topshiriq 1-test “Iqtisodiyot nazariyasi” fani nimani o‘rgatadi?

1-MAVZU: IQTISODIYOT NAZARIYASI FANINING PREDMETI VA BILISH USLLARI

1 KEYS

Maqsad: olgan bilimlarni amaliy vaziyatda foydalanish
Keys bilan ishlash bosqichlari

- talabalarni ish matni bilan tanishtirish;

- ishlarni tahlil qilish;

- ish muhokamasini, muhokamani, taqdimotni tashkil etish;

- munozara ishtirokchilarining bahosi;

- munozara natijalarini sarhisob qilish.

Topshiriqni bajarish: individual ravishda, mashg'ulot paytida
Bajarish muddati: 30 daqiqa
Berilgan vaziyat:Mamlakatda bir vaziyatnio’zida ham iqtisodiy o’sish jarayoni vujudga kelmoqda, ham aholi soni o’smoqda. Agar mamlakatda aholi soni ortib ketsa bu holat iqtisodiy o’sishga qanday ta’sir ko’rsatadi?

Avvalo biz bu yerda mamlakatning iqtisodiy salohiyati,aholining demografik ko’rsatkichlariga to’xtalib o’tamiz. Demak, manlakatimiz bilan uzviy bog’laydigan bo’lsak, O’zbekistonda doimiy aholisi soni 2018 yil 1 aprel

holatiga 32763,7 ming kishini tashkil etib, 2018 yilning yanvar mart oylarida 107,0 ming kishiga yoki 0,3 % ga o’sgan.

2018 yilning yanvar-mart oylarida 147,0 mingta bola tug’ilganligi qayd etilgan bo’lib (bu yerda va bundan keyin tug’ilganlarga faqat tirik tug’ilganlar inobatga olingan), mosravishda 1000 aholiga nisbatan tug’ilish koeffitsiyenti 18,2 promilleni tashkil etib, 2017 yilning mos davriga nisbatan 0,1 promillega kamaygan (2017 yilning yanvar-mart oylarida 18,3 promille bo’lgan).

Vafot etganlar. 2018 yilning yanvar-mart oylarida37,8 ming tao’lim qayd etilgan bo’lib, mosravishda1000 aholiga nisbata no’lim koeffit siyenti 4,7 promilleni tashkil etib, 2017 yilning mosdavriga nisbatan 0,3 promillega kamaydi (2017 yilning yanvar-mart oylarida 5,0 promille bo’lgan).

Tabiiy o’sish. 2018 yilning yanvar-mart oylarida aholining tabiiy o’sishi 109,2 ming kishini tashkil etib, 2017 yil mos davriga nisbatan 3,1 ming kishiga (2017 yilning yanvar-mart oylarida 106,1 ming kishi bo’lgan) o’sgan.

Endi biz e’tiborimizni 2- asosiyqismgaqaratamizya’ni, aholiningiqtisodiyotdaumumiydaromadiqandayvaqay ahvolda.2018-yilning yanvar-mart holatibo’yichaO’zbekistondaaholidaromadining real o’sishsur’ati 110.6 % nitashkilqilgan.Aholijonboshigaesaumumiydaromad 1548.3 mingso’mnitashkiletadi.

O’zbekistnning 1991-yildan to 2017-yilgacha yilliko’sishsur’ati 4.5 % ni tashkil etadi. Bularning pig nuqtalari 1992 yilda -11.1 % va 2007-yilda 9.5 % nitashkilqilgan.

Mamlakatimizdan davlat sektorning ulushi ham avvallari kam bo’lganya’ni 1995 yilda 58.4 % ni tashkil qilgan hamda bu ko’rsatkich 2017 yilda 81.3 % nitashkilqildi. Chunki mamlakatda nodavlat sektorining ulushi qancha yuqori bo’lsa shuncha mamlakatda iqtisodiy o’sish vujudga keladi.

Endi agar mamlakat ham iqtisodiy ham demografik jihatdan o’ssaunda nimabo’ladi degan.Aholiningiqtisodiyotgata’sirinio’rganishmaqsadidaMaltusva Kremer nazariyasimavjud.

Inglizolimi Thomas Robert Maltus(1766-1834) asosanmamlakatdaishlabchiqarishomillari (yer,kapital) cheklangansharoitdao’znazariyasiniyaratgan.

Bu yerdashu bois yalpi ishlabchiqarish aholi o’sishidan ortda qoladi va shu sababli xalqni turmush darajasi tushadi.Agar aholi o’ssa daromad tushadi, ishlab chiqarishga aholi o’sishi ta’sir qiladi. Bu esa Maltusta’ biri bilan aytgandaMaltusqopqog’Ideb yuritiladi. Bunga yechim toppish maqsadida nazariyada yangi yerlarni o’zlashtirish va ishg’ol qishish fikrini o’rtaga tashlaydi.Ammo bu yerda Maltustexnologi komillarni hisobga olmagan.

Maltusning bu yerda yana bir Nufuz nazariyasi mavjud. Bunda ijtimoiy qonunlar orqali yengib bo’lmas odamlarni xalq tomonidan chiqarib tashlanadi.Ma’lumot sifatida aytib o’tish kerakki agar insonhar 25 yilda 2 marta ko’paysa bu geometric progressiya bo’ladi. Ya’ni 1, 2, 4, 8, 16, 32…………..

Iqtisodiy o’sishesa 1, 2, 3, 4, 5………..Bunda hisob-kitob jarayonida 300 yildan keyingi nisbat 40096:13 bo’ladi. Shu sababli Maltusmamlakatda epidemiya ,urush bilana xolini kamaytirishga harakat qiladi.

Savollar

1.Agar mamlakatda iqtisodiyo’sish sur’ati sekinlik bilan ammo aholi o’sish sur’ati jadal o’sayotgan bo’lsa bu yerda mamlakat oldinga siljiy oladimi? . Qachon siljishi mumkin?

2.O’zbekistonning jadal rivojlanishiga iqtisodiy o'sishning qanday omillari ta'sir qildi?