2 To rayev Hotam To rayevich, o rinboyev Erkin «Diskret matematika va matematik mantiq» fanidan o quv uslubiy majmua «548 Amaliy matematika va informatika» ta lim yo nalishi bakalavr talabalari uchun

116 Ish bosqichlari O`qituvchi faoliyatining mazmuni Tinglovchi faoliyatining mazmuni -bosqich. Mavzuga kirish min) -bosqich. Asosiy qism 5 min).6. O`quv mashg`uloti mavzusi, savollarni va o`quv faoliyati natijalarini, mustaqil ishlash uchun adabiyotlarni aytadi..7. Baholash mezonlari - ilovada)..8. Pindbord usulida mavzu bo`yicha ma`lum bo`lgan tushunchalarni faollashtiradi. Pindbord usulida natijasiga ko`ra tinglovchilarning nimalarda adashishlari, ato qilishlari mumkinligining tashizini amalga oshiradi -ilova )... Mavzuni jonlashtirish uchun savollar beradi - ilova)... Ma`ruza matnini tarqatadi, Reja va asosiy tushunchalar bilan tanishtiradi...ma`ruza rejasining hamma savollar bo`yicha tushuncha beradi. 4 - ilova). Ma`ruzada berilgan savollar yuzasidan umumlashtiruvchi ulosa beradi. 5 - ilova)..4. Tayanch iboralarga qaytiladi Insert usuli) 6- ilova..5. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi, asosiy tushunchalarga kelinadi. Tinglaydilar. Tinglaydilar. Muhim tushunchalar daftarda qayd etiladi. Savollar beradilar. Tushunchalarni aytadilar Tinglaydilar. UMKga qaraydilar Muhim tushunchalar daftarda qayd etiladi. Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhokama qiladilar. -bosqich. Yakunlovchi min).6. Mashg`ulot bo`yicha yakunlovchi ulosalar qiladi, olingan bilimlarning qayerda ishlatish mumkinligini ma`lum qiladi... Darsda olingan bilimlar baholanadi.. Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yatini beradi..4. Mustaqil ish topshiriqlarini va uning baholash mezonini beradi. Keyingi mazvuga tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Savollar beradilar. O`UMga qaraydilar. Vazifalarni yozib oladilar. REJA - TOPSHIRIQ Reja:. Funksional elementlar.. Sema yasash usullari.. Funksional elementlar sistemasining to liqligi Mashg`ulotning maqsadi: Matematik mantiqning diskret tenikaga tatbiqlari doirasida mulohazalar algebrasi funksiyalaiga mos funksional semalar tuzish va ukarni tekshirish jarayonini o rganish.

117 Talabalarning o`quv faoliyati natijalari:.matematik mantiqning diskret tenikaga tatbiqlari va uning amaliy ahamiyatini tushunadilar;.funksional element ta rifini bilgan holda ularning sinfalari va ususiyatini tushuntirib beraodilar;.funksional elementlardan sema yasash usullarini o rganadilar; 4.Funksional elementlar sistemasining to liqligi tushunchasi asosida mukammal sema yasash mumkinligini amalda bajarib ko radilar. Mustaqil tayyorgarlik uchun topshiriq:. Topshiriq -ilova). Mashqlar. Topshiriq -ilova). Sinov savollari Nazorat shakli: Eng yuqori ball: kuzatuv; tezkor so`rovga to`g`ri javob) o`quv topshiriqlarini bajarish; Haqiqiy ball: savollarga javob berish. O`qituvchi imzosi: 6-MAVZU MATEMATIK MANTIQNING DISKRET TEXNIKAGA TATBIQLARI. FUNKSIONAL ELEMENTLAR VA ULARDAN SXEMALAR YASASH. Reja: 4. Funksional elementlar. 5. Sema yasash usullari. 6. Funksional elementlar sistemasining to liqligi. Tayanch iboralar: Funksional element, qurilma, sema yasash usullari, funksiyaning realizatsiyasi, matematik induksiya metodi, sota kirish, funksional elementlar sistemasining to liqligi, sikl. Foydalanilgan adabiyotlar:.тўраев Ҳ.Т., Математик мантиқ ва дискрет математика, Тошкент: Ўқитувчи нашриёти,, 78 б..лихтарников Л.М., Сукачева Т.Г., Математическая логика. Курс лекций. Задачник-практикум и решения, Санк-Петербург: ЛАНЬ, 999, 86 с.. Гаврилов Г.П., Сапоженко А.А. Сборник задач по дискретной математике. Учебное пособие. Москва: Наука. 4. Искандаров Р.И., Математик логика элементлари, Самарқанд: СамДУ, 97, 4 б. Baholash mezoni: Har bir savol javobiga - ball; Har bir qo`shimcha mustaqil fikrga - ball; Har bir javobni to`ldirishga - ball. Pinbord -ilova -ilova Pinbord inglizchadan: pin- mahkamlash, board yozuv tatasi) munozara usullari yoki o quv suhbatini amaliy usul bilan moslashdan iborat.

118 Ta`lim beruvchi: Taklif etilgan muammoni yechishga o`z nuqtai nazarini bayon qiladi. Ommaviy to`g`ri aqliy hujumni tashkillashtiradi. Ta`lim oluvchilar quyidagi g`oyalarni: Taklif etadilar, muhokama qiladilar, baholaydilar eng ko`p maqbul samarali va boshqa g`oyalarni tanlaydilar va ularni qog`oz varag`iga asosiy so`zlar ko`rinishida so`zdan ko`p bo`lmagan) yozadilar va yozuv tatasiga biriktiradilar o`rgatuvchi tizimlar, oddiy va murakkab tizimlar, bir pog`onali va ko`p pog`onali tizimlar, hal kiiluvchi qoida). Guruh a`zolari ta`lim beruvchi tomonidan belgilangan - talaba yozuv tatasiga chiqadilar va boshqalar bilan maslahatlashib: aniq ato yoki qaytariluvchi g`oyalarni saralaydilar ATTlаr, sohа, tаshqi fаktor, аborot - tаnuvchi аvtomаtik hisoblаsh qurilmаsi, murаkkаb ATT, murаkkаb dinаmik tizimlаr) tortishuvlarni aniqlaydilar аprior аlfаviti, sinflаshtirish, bir pog`аnаli, ko`p pog`onаli tizimlаr va farqlari); g`oyalarni tizimlashtirish mumkin bo`lgan belgilar bo`yicha aniqlaydilar; shu belgilar bo`yicha hamma g`oyalarni yozuv tatasida guruhlaydilar kartochka/ varaqlar). Ta`lim beruvchi: Umumlashtiradi va ish natijalarini baholaydi. Mavzuni jonlashtirish uchun savollar:. Funksional elementnima?. Sema nima?. Sema qanday tuziladi? -ilova 4. Semaning matematik induksiya bo yicha ta rifi. 5. Funksional elementlar sistemasining to liqligi haqidagi teorema. 4-ilova Funksional elementlar va ulardan semalar yasash Funksional elementlar. Biror qurilma berilgan bo lsin, uning ichki tarkibi bizni qiziqtirmaydi. Qurilmaning n ta tartiblangan masalan, dan ngacha raqamlangan) kirishi va bitta chiqishi bo lsin - shakl). Qurilmaning har bir kirishiga ikki il signal berish mumkin elektr toki bor yoki elektr toki yo q). Bu signallarni mos ravishda va bilan belgilaymiz. Qurilma kirishlariga berilgan har bir signallar majmuasi uchun uning chiqishida bitta signal paydo bo ladi yoki ). Chiqishdagi signalning qiymati kirishlarga berilgan signallar majmuasiga bog liq bo ladi. Shunday aniqlangan qurilmaga biz funksional element deb ataymiz. Ma lumki, har bir funksional elementga mantiq algebrasining bitta f,..., ) funksiyasi n to g ri keladi, bu holda har bir funksional element mantiq algebrasining bitta funksiyasini realizatsiya qiladi deb aytamiz. Buning uchun kirishning har bir i raqamiga i n ) o zgaruvchini mos qilib qo yamiz. i

119 U holda o zgaruvchilarning har bir ga teng f a,..., a ) qiymati mos keladi. n n - shakl a,...,an qiymatlar majmuasiga f,..., n ) funksiyaning yoki Funksional elementlar va ulardan semalar yasash. Agar,..., n funksional elementlar mavjud bo lsa, u holda ulardan yangi murakkab funksional elementlarni quyidagicha yasash mumkin.. Birorta funksional elementning kirishini ikkinchi bir funksional elementning chiqishi bilan tutashtirish natijasida murakkab funksional element hosil qilish mumkin - shakl). Hosil qilingan qurilmani yangi funksional element deb qabul qilish mumkin. Bu funksional elementning chiqishi elementning chiqishidan, kirishlari esa, va elementlarning ozod kirishlaridan iborat bo ladi. Agar yangi hosil bo lgan qurilmaning kirishlariga signallar majmuasini yuborsak, u holda elementning ozod kirishlariga signallar bir vaqtda yetib boradi, qolganlar)iga bo lsa, elementning chiqishidagi signal tushadi.. Biror funksional elementning ikki va undan ortiq kirishlarini aynan tutashtirish natijasida yangi murakkab funksional element hosil qilish mumkin - shakl). Bu funksional elementning chiqishi elementning chiqishidan iborat, kirishlari esa, tutashtirilmagan kirishlardan va aynan tutashtirilgan kirishlarga mos keladigan bitta kirishdan iboratdir.. Uchinchi usul birinchi va ikkinchi usullarning kombinatsiyasidan iborat. Masalan, qandaydir elementning biror kirishiga elementning chiqishi, boshqa kirishiga elementning chiqishi ulanadi va ayrim kirishlari aynan tenglashtiriladi va hokazo 4- shakl). Hosil bo lgan yangi murakkab funksional elementga birinchi va ikkinchi usullarni qo llab, yana yangi murakkab funksional elementga ega bo lamiz. Shu jarayonni cheksiz davom ettirish mumkin. Agar,,..., n funksional elementlar mos ravishda f, f,..., f n funksiyalarni realizatsiya qilsa, u holda hosil - shakl bo lgan yangi murakkab funksional element realizatsiya qiladigan funksiya f, f,..., f n funksiyalarning superpozitsiyasidan iborat bo ladi. n 4 y y - shakl 4 5

120 y y y t t t 4- shakl Haqiqatan ham, agar biror S funksiyani realizatsiya qiladigan i funksiyani realizatsiya qiladigan j elementning chiqishi ulangan bo lsa, u holda i elementning kirishiga f i f i funksiyaning o sha kirishiga mos bo lgan argumenti o rniga f i funksiyani keltirib qo yishimiz kerak. Hamma aynan tutashtirilgan kirishlar o rniga ularga mos kelgan faqat bitta argument qo yish kerak, shuning uchun - shaklga asosan, funksional element realizatsiya qiladigan f,,, 4 ) funksiyaning argumenti o rniga funksional element realizatsiya qiladigan f y, y ) funksiyani keltirib qo yish kerak. Natijada, f, f y, y ),, ),,, y, ) funksiyani realizatsiya 4 4 y qiladigan murakkab funksional elementga ega bo lamiz, funksiyasi esa, ta rifga asosan, f va f funksiyalar superpozitsiyasi mahsulidir. - shakldagi funksional element f,,,, ),, ) funksiyani, 4- shakldagi funksional element esa f,,, 4, 5, 6, 7, 7, 7, 8 ) f,,,,,, ) f y, y ),,,, t, t, )) 4 5 t, 5, y, y, t, t, t) funksiyani realizatsiya qiladi. Demak, funksiya f va f funksiyalar, funksiya f funksiya va funksiya esa, f, f, f f funksiyalarning superpozitsiyasidir. Birinchi va ikkinchi usullarni qo llash natijasida hosil qilingan qurilmalar semalar to g ri semalar) deb ataladi. Endi semaning induksiya metodiga asoslangan ta rifini beraylik. - t a r i f. a) Har qanday funksional element sema bo ladi. Uning kirishi funksional elementning kirishidan, chiqishi esa uning chiqishidan iborat bo ladi; b) agar S sema va uning ikkita kirishi aynan tutashtirilgan bo lsa, u holda hosil bo lgan S qurilma ham sema bo ladi. S ning chiqishi S ning chiqishidan va S ning kirishlari bo lsa, S ning tutashtirilmagan kirishlaridan va aynan tutashtirilgan ikkita kirishga mos kelgan kirishdan iborat bo ladi; d) agar S va S semalar bo lsa, u holda S semaning birorta kirishiga S semaning chiqishini ulash natijasida hosil bo lgan S qurilma ham sema bo ladi. S semaning chiqishi S semaning chiqishidan va uning kirishlari S ning hamma kirishlaridan hamda S ning chiqishi bilan tutashtirilgan S ning kirishidan tashqari ozod qolgan hamma kirishlaridan iboratdir; e) ushbu ta rifning b) va d) bandlarida tasvirlangan usullar orqali chekli qadamda har qanday semani funksional elementlardan yasash mumkin.

121 Bu ta rif oldingi paragraflarda funksiyalar superpozitsiyasi haqida berilgan ta rifdan shakli jihatdan birmuncha farq qiladi. Bu farq birinchi navbatda semaning rangi funksional elementlardan sema yasash uchun bajarilgan qadamlar soniga semaning rangi deb ataladi) tushunchasi kiritilmaganligi tufayli paydo bo ldi. Ikkala ta rifni taqqoslab tahlil qilishni o quvchiga havola etamiz. Endi mantiq algebrasining sema realizatsiya qiladigan funksiyasini induksiya metodi orqali topaylik.. Induksiya asosi. Har bir funksional element bitta mantiq algebrasining funksiyasini realizatsiya qilishi aniqlangan.. Induktiv o tish. a) Agar S sema f,,..., n ) funksiyani realizatsiya qilsa, u holda - ta rifning b) bandi asosida qurilgan S sema aynan tutashtirilgan kirishlarga mos keladigan argumentlarni aynan tenglashtirish natijasida hosil qilingan funksiyani realizatsiya qiladi; b) f,,..., n ) funksiyani S sema va y, y,..., ym ) funksiyani S sema realizatsiya qilsin, bu yerda,...,,,,..., n, y, y ym lar bir-biriga teng bo lmagan o zgaruvchilar bo lsin. U holda - ta rifning d) bandiga asosan qurilgan S sema f,..., i, y,..., ym), i,..., n ) ni realizatsiya qiladi. Bu yerda y,..., y m ) funksiya f funksiyaning i argumenti o rniga qo yilgan. Teng kuchli funksiyalarni bir il funksional element realizatsiya qiladi deb qabul qilamiz. Buning uchun sota kirish tushunchsiani kiritamiz. - t a r i f. Agar funksional element realizatsiya qiladigan f, y,..., y ) funksiyaning n qiymati argumentga mos kelgan kirish signalining qiymatiga yoki ga) bog liq bo lmasa ya ni, o zgaruvchi f, y,..., y ) ning sota argumenti bo lsa, u holda elementning argumentga mos n kirishi sota kirish deb ataladi. - t a r i f. Faqatgina kirishlarning raqamlanish tartibi va sota kirishlari bilan farq qiladigan funksional elementlar ekvivalent funksional elementlar deb ataladi. Demak, funksional elementni o zgartirmasdan istalgancha sota kirishlarni olib tashlash yoki qo yish mumkin. Ф,,..., n ) sistema,,..., n funksional elementlar sistemasi va F f, f,..., f n ) sistema,...,, n funksional elementlar mos ravishda realizatsiya qiladigan f, f,..., fn funksiyalar sistemasi bo lsin. Ф,,..., ) sistema qanday shartlarni qanoatlantirganda, n mantiq algebrasining istalgan funksiyasini uning,...,, n funksional elementlaridan yasalgan sema orqali realizatsiya qilish mumkinligi masalasini ko raylik. 4- t a r i f. Mantiq algebrasidagi istalgan f,,..., ) funksiyani Ф sistemadagi,..., n, n funksional elementlardan yasalgan sema orqali realizatsiya qilish mumkin bo lsa, bu funksional elementlar sistemasi to liq sistema deb ataladi. Biz yuqorida sema realizatsiya qiladigan funksiya shu semani yasashda foydalanilgan funksional elementlar realizatsiya qiladigan funksiyalarning superpozitsiyasidan iborat ekanligini ko rgan edik. Demak, F f, f,..., f } funksiyalar sistemasi Post teoremasining shartlarini { n qanoatlantirgan taqdirdagina, Ф,,..., ) sistemasidagi funksional elementlar orqali mantiq n algebrasining istalgan funksiyasini realizatsiya qiladigan sema yasashimiz mumkin ekan. Bu yerdan i j

122 funksional elementlardan yasalgan semalar tili mantiq algebrasi funksiyalarining superpozitsiyasi tiliga ekvivalentligi kelib chiqadi. - m i s o l. F { y, y, } funksiyalar sistemasi to liq bo lganligi uchun, F ning elementlarini mos ravishda realizatsiya qiladigan,, elementlardan iborat Ф {,, } sistema to liq bo ladi. - m i s o l. F { y, y} funksiyalar sistemasi to liq bo lmagani uchun, F ning elementlarini mos ravishda realizatsiya qiladigan, elementlardan iborat Ф {, } sistema to liq bo lmaydi. - m i s o l. F { y, } funksiyalar sistemasi to liq bo lgani uchun, F ning elementlarini mos ravishda realizatsiya qiladigan, elementlardan iborat Ф {, } sistema ham to liq bo ladi. 4- m i s o l. F4 { y, } funksiyalar sistemasi to liq bo lgani uchun, F4 ning elementlarini mos ravishda realizatsiya qiladigan, elementlardan iborat Ф {, 4 } sistema ham to liq bo ladi. 5- m i s o l. Ф {, } va F { y, } bo lsin. funksional element y funksiyani, esa funksiyani realizatsiya qiladi. Bu funksional elementlar orqali y, y, y, y, va elementar funksiyalarni realizatsiya qilish talab etilsin. ) y funksiyani realizatsiya qilish uchun y y formuladan foydalanamiz. Agar ning kirishiga y signal bersak, u holda uning chiqishida y y signal paydo bo ladi. y signalni hosil qilish uchun element kirishlarining biriga va ikkinchisiga y signallarni beramiz. Natijada, uning chiqishida y signal paydo bo ladi va uni ning kirishi bilan ulaymiz. va y ni hosil qilish uchun ikkita elementdan birining kirishiga, ikkinchisining kirishiga esa y signal berib, ularning chiqishlari ning kirishlari bilan ulanadi. Shunday qilib, 5- shaklda ifodalangan funksiyani realizatsiya qiladigan S semaga ega bo lamiz. ) y funksiyani sema orqali realizatsiya qilish uchun y y y formuladan foydalanamiz. Agar elementning kirishiga signalning inkori, ya ni y y signal berilsa, u holda uning chiqishida berilgan y signal paydo bo ladi. O z navbatida y signalni hosil qilish uchun element kirishlarining biriga va ikkinchisiga y signalni berish kerak hamda uning chiqishini y funksiyani realizatsiya qiladigan elementning kirishiga ulash kerak. y signalni hosil qilish uchun elementning kirishiga y signal berib, uning chiqishini ning ikkinchi kirishiga ulaymiz. Natijada, 6- shakl). y y funksiyani realizatsiya qiladigan S semaga ega bo lamiz

123 y y y y y y 5- shakl y ) y funksiyani realizatsiya qiladigan semani yasash uchun y y ) y y formuladan foydalanamiz. Yuqorida aks ettirilgan uslubdan foydalanib, hosil qilamiz 7- shakl). y y y funksiyani realizatsiya qiladigan S semani y y y y y y y y 6- shakl 7- shakl 4) konstantani realizatsiya qilish uchun formuladan, ni realizatsiya qilish uchun esa formulalardan foydalanamiz. Ularni realizatsiya qiladigan semalar 8- shaklda keltirilgan. Yuqoridagi misollardan ko rinib turibdiki, itiyoriy f,,..., ) funksiyani sema orqali n realizatsiya qilish uchun: ) berilgan Ф sistemadagi,,..., n funksional elementlardan ko p pog onali sema tuzishga to g ri keladi; ) ko p pog onali semani yuqoridan pastga qarab yasashga to g ri keladi; ) semaning ozod chiqishli funksional elementi kirishlariga shunday signallar majmuasini berish kerakki, uning chiqishida qurilayotgan sema realizatsiya qilishi kerak bo lgan f funksiyaga mos keladigan signal paydo bo lsin; 4) semaning ichki funksional elementlari kirishlariga shunday signallar majmuasini berish kerakki, uning chiqishida kerakli signal paydo bo lsin. y y y y y y y y

124 Berilgan qurilmaning sema ekanligini uning ta rifiga asosan aniqlash mumkin. Ammo sema emasligini aniqlash uchun berilgan qurilmaning semaga loyiq bo lgan ususiyatlarga ega emasligini ko rsatish kerak bo ladi. 5- t a r i f.,,..., n funksional elementlar berilgan bo lsin. Agar elementning chiqishi elementning kirishiga, elementning chiqishi elementning kirishiga va hokazo, k elementning chiqishi k elementning 8- shakl kirishiga va k elementning chiqishi elementning kirishiga ulangan bo lsa, u holda bunday qurilma sikl va qurilmada teskari bog lanish bor deb aytiladi. T e o r e m a.,,..., n funksional elementlardan yasalgan S qurilma: ) i i,..., n ) elementlardan faqatgina bittasining chiqishi ozod bo lsa; ) har bir i elementning kirishi faqatgina j elementlardan bittasining chiqishi bilan ulangan bo lsa; ) S qurilmada sikl teskari bog lanish) mavjud bo lmaganda va faqat shundagina sema bo ladi. Teoremani isbot qilishni o quvchilarga havola qilamiz. 5-ilova XULOSA.Matematik mantiqning diskret tenikaga tatbiqlari va uning amaliy ahamiyatini o rganildi;.funksional element ta rifiga ko ra, ularning sinfalari va ususiyati o rganildi;.funksional elementlardan sema yasash usullari o rgananildi; 4.Funksional elementlar sistemasining to liqligi tushunchasi asosida mukammal sema yasash mumkinligini amaliyiti o rganildi. Insert tenikasi bo`yicha mavzuni o`qib chiqing va jadvalni to`ldiring. Insert jadvali qoidasi 6-ilova Asosiy tushunchalar Belgi avval olgan bilimiga to g ri keladi. + yangi ma lumot -- olgan bilimiga qarama-qarshi? tushunarsiz aniqlanishi zarur bo lgan ma lumotlar)

125 . Funksional element. Qurilma.. Sema yasash usullari. 4. Funksiyaning realizatsiyasi. 5. Sota kirish. 6. Funksional elementlar sistemasi 7. Semaning matematik induksiya metodi bo yicha ta rifi Sinov savollari. F { y, } sistemadagi funksiyalarni realizatsiya qiladigan Ф, } funksional elementlar sistemasi berilgan bo lsin - shakl). y, funksiyalarni realilizasiya qiladigan semalar yasang. y y, y, y {, va elementar - shakl. F { y} va Ф { } hamda F { y} va Ф { } lar berilgan bo lsin. Hamma elementar funksiyalarni realizatsiya qiladigan semalarni avval funksional element orqali, keyin orqali yasang shakllardagi funksional elementlardan tuzilgan qurilmalarning qaysilari sema bo lishini aniqlang. 4. Ф {, } bo lsin, bu yerda funksional element y Sheffer funksiyasini va funksional element funksiyasini ushlab turish elementini) realizatsiya qiladi. Mantiq algebrasining hamma elementar funksiyalarini realizatsiya qiladigan semalar yasang. 5. Ф {, } bo lsin, bu yerda funksional element y Sheffer funksiyasini va funksional element funksiyasini ushlab turish elementini) realizatsiya qiladi. y z, z, z y, z, z, z funksiyalarni realizatsiya qiladigan semalar yasang. y

126 4 - shakl - shakl 4- shakl shakl 6- shakl a) b) 7- shakl shakldagi qurilmalarning qaysi biri sema bo lishini aniqlang.

127 Mustaqil ishlash uchun savollar. Funksional elementlar va ulardan semalar yasashni bilasizmi?. Sema matematik induksiya metodi vositasida qanday ta riflanadi?. Funksional elementlar sistemasining to liqligi haqidagi teoremani bilasizmi? 4. Sikl deb nimaga aytiladi? 7-MAVZU KO PTAKTLI SXEMALAR. RELE KONTAKTLI SXEMALAR. KONTAKTLI SXEMALAR VA ULARNING SINTEZI.CHEKLI AVTOMAT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR. MILI VA MUR AVTOMATLARI. Mavzuning tenologik modeli O`quv soati soat Talabalar soni: 4 ta O`quv mashg`ulot shakli Aborotli ma`ruza. Ko ptaktli sema. Ma`ruza rejasi. Rele kontaktli sema.. Kontaktli semalar va ularning sintezi. 4. Chekli avtomat haqida umumiy tushunchalar. 5. Mili va Mur avtomatlari. O`quv mashg`ulotining Ko ptaktli semaning ta rifini berish va funksional semalardan farqini tushuntirish, rele kontaktli sema va uning sintezini hosil qilish usullari maqsadi: ko rsatish. Chekli avtomat haqida umumiy tushunchalar berish. Mili va Mur avtomatlarining tavsifi va ularnig qo llanilish tamoyillari. Pedagogik vazifalar: O`quv faoliyati natijalari:.ko ptaktli semaning ta rifini berish va funksional semalardan farqini.ko ptaktli semaning ta rifiga ko ra, ularning tushuntirish..rele kontaktli sema va uning funksional semalardan farqi o rganiladi..rele kontaktli semani sintez qilish o rganiladi. sintezini hosil qilish usullari ko rsatish..chekli avtomat haqida umumiy tushunchalar.chekli avtomat haqida umumiy hosil qilinadi. tushunchalar berish. 4.Mili va Mur avtomatlarining tavsifi 4.Mili va Mur avtomatlarining tavsifiga ko ra ularning shartli farqlari aniqlanadi. va ularning shartli farqlarini ko rsatish. O`qitish vositalari O`UM, ma`ruza matni, kompyuter slaydlari, doska O`qitish usullari ma`ruza, Pinbord, aqliy hujum O`qitish shakllari Frontal, jamoaviy ish O`qitish sharoiti Tenik vositalar bilan ta`minlangan, guruhlarda ishlash usulini qo`llash mumkin bo`lgan auditoriya va jihozlari. Monitoring va baholash og`zaki savollar, blis-so`rov Mavzuning tenologik aritasi Ish bosqichlari O`qituvchi faoliyatining mazmuni Tinglovchi faoliyatining mazmuni

128 -bosqich. Mavzuga kirish min) -bosqich. Asosiy qism 5 min).9. O`quv mashg`uloti mavzusi, savollarni va o`quv faoliyati natijalarini, mustaqil ishlash uchun adabiyotlarni aytadi... Baholash mezonlari - ilovada)... Pindbord usulida mavzu bo`yicha ma`lum bo`lgan tushunchalarni faollashtiradi. Pindbord usulida natijasiga ko`ra tinglovchilarning nimalarda adashishlari, ato qilishlari mumkinligining tashizini amalga oshiradi -ilova )... Mavzuni jonlashtirish uchun savollar beradi - ilova)... Ma`ruza matnini tarqatadi, Reja va asosiy tushunchalar bilan tanishtiradi...ma`ruza rejasining hamma savollar bo`yicha tushuncha beradi. 4 - ilova). Ma`ruzada berilgan savollar yuzasidan umumlashtiruvchi ulosa beradi. 5 - ilova)..4. Tayanch iboralarga qaytiladi Insert usuli) 6- ilova..5. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi, asosiy tushunchalarga kelinadi. Tinglaydilar. Tinglaydilar. Muhim tushunchalar daftarda qayd etiladi. Savollar beradilar. Tushunchalarni aytadilar Tinglaydilar. UMKga qaraydilar Muhim tushunchalar daftarda qayd etiladi. Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhokama qiladilar. -bosqich. Yakunlovchi min).7. Mashg`ulot bo`yicha yakunlovchi ulosalar qiladi, olingan bilimlarning qayerda ishlatish mumkinligini ma`lum qiladi... Darsda olingan bilimlar baholanadi.. Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yatini beradi..4. Mustaqil ish topshiriqlarini va uning baholash mezonini beradi. Keyingi mazvuga tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Savollar beradilar. O`UMga qaraydilar. Vazifalarni yozib oladilar. REJA - TOPSHIRIQ Reja:. Ko ptaktli semalar.. Rele kontaktli semalar.. Kontaktli semalar va ularning sintezi. 4. Chekli avtomat haqida umumiy tushunchalar. 5. Mili va Mur avtomatlari. Mashg`ulotning maqsadi: Ko ptaktli semaning ta rifini berish va funksional semalardan farqini tushuntirish, rele kontaktli sema va uning sintezini hosil qilish usullari ko rsatish. Chekli avtomat haqida umumiy tushunchalar berish. Mili va Mur avtomatlarining tavsifi va ularnig qo llanilish tamoyillari.

129 Talabalarning o`quv faoliyati natijalari:.ko ptaktli semaning ta rifiga ko ra, ularning funksional semalardan farqi o rganiladi..rele kontaktli semani sintez qilish o rganiladi..chekli avtomat haqida umumiy tushunchalar hosil qilinadi. 4.Mili va Mur avtomatlarining tavsifiga ko ra ularning shartli farqlari aniqlanadi. Mustaqil tayyorgarlik uchun topshiriq:. Topshiriq -ilova). Mashqlar. Topshiriq -ilova). Sinov savollari Nazorat shakli: kuzatuv; o`quv topshiriqlarini bajarish; savollarga javob berish. Eng yuqori ball: tezkor so`rovga to`g`ri javob) Haqiqiy ball: O`qituvchi imzosi: