2-tema. Fonetika. Dawıslı sesler hám olardıń klassifikaciyası Joba

Aa háribi. Bul hárip juwan, ashıq, eziwlik dawıslını ańlatadı hám sózlerdiń barlıq orınlarında – basında, ortasında, aqırında jazıladı: ata, apa, bala, tal, alma, vagon, taraq, ayna, t.b.
Áá háribi. Bul hárip jińishke, ashıq, eziwlik dawıslını ańlatadı hám sózlerdiń barlıq esitilgen orınlarında jazıladı: ásir, ádis, báhár, báne, báseki, kásip, kútá, júdá, zúráát, t.b.
Íı háribi. Bul hárip juwan, qısıq, eziwlik dawıslını ańlatadı hám sózlerdiń barlıq esitilgen orınlarında jazıla beredi: ılaq, ırısqı, ıqlas, ıdıs, ırǵaq, qıs, qızıq, tınısh, t.b. sıyaqlı túpkilikli sózlerde qısqa dawıslını, sır, cırk, cıgan sıyaqlı ózlestirilgen sózlerde sozılıńqı dawıslını ańlatadı.
Ii háribi. Bul hárip jińishke, qısıq, eziwlik dawıslını ańlatadı hám sózlerdiń barlıq esitilgen orınlarında jazıla beredi: ini, isenim, ilgek, tis, sezim, terim, bilim, ilim, úlgi, kúlki, túlki, kisi, t.b. sıyaqlı túpkilikli sózlerde qısqa dawıslını, kino, Kipr, kiosk, Kiev, konstituciya sıyaqlı ózlestirilgen sózlerde sozılıńqı dawıslını ańlatadı.
Uu háribi. Bul hárip juwan, qısıq, erinlik dawıslını ańlatadı hám tiykarınan bir buwınlı sózlerde yamasa kóp buwınlı sózlerdiń dáslepki buwınında jazıladı: bul, qul, un, ush, bulaq, qulaq, qutı, qulın, t.b. sıyaqlı túpkilikli sózlerde qısqa dawıslını ańlatadı. Sonday-aq siyrek jaǵdayda maqul, maqluq, huquq, ǵulǵula sıyaqlı túpkilikli sózlerdiń keyingi buwınında da jazıladı. Ayırım ózlestirilgen sózlerdegi sozılıńqı dawıslını da ańlatadı: universitet, institut, galstuk, fartuk.
Úú háribi. Bul hárip jińishke, qısıq, erinlik dawıslını ańlatadı hám tiykarınan bir buwınlı sózlerde yamasa kóp buwınlı sózlerdiń birinshi buwınında jazıladı: ún, kún, tún, tús kúlki, túlki, úlgi, útir, úsir, gúrtik, gúmis, t.b. Sonday-aq siyrek jaǵdayda búlbúl, dúldúl, gúmgúm, biygúna, nagúman, Aygúl, Aytgúl, Arzigúl, Ústúrt, t.b. sıyaqlı sózlerdiń keyingi buwınlarında da jazıladı.
Oo háribi. Bul hárip juwan, ashıq, erinlik dawıslını ańlatadı hám ol jumsalıwı jaǵınan sheklengen. Sózlerdiń sózdiń basında, ortasında, aqırında esitilgen orınlarda jazıladı. Onda da tek bir buwınlı sózlerde yamasa kóp buwınlı sózlerdiń birinshi buwınında ǵana jazıladı: qol, bol, jol, ol, or, soz, boz, qos, qolǵap, qonaq, oraq, ortaq, sona, sora, sorpa, omar, otar, tolqın, toraq, tomar, toqlı, qozı, t.b. Sózlerdiń eń basında rus tilinen ózlestirilgen sózlerdiń pátli buwınında kelgeninde o sesin ańlatıw ushın jumsaladı: opera, oda, oblast, okrug, optika, orden, order, organ, ocherk, t.b. Al pátsiz buwında kelgeninde a sesin ańlatadı: odekolon, obyekt, oficer, okean, okkupant, okop, okulist, olimpiada, omonim, onkologiya, onomastika, opponent, oppoziciya, orator, orbita, organika, osetin, ovsharka, ozon. Sonday-aq kóp buwınlı palto, radio, foto sıyaqlı bireń-sarań sózlerdiń aqırında, azot, azon, patefon sózlerdiń ortasında jazıladı.