2 тажриба машғулот мавзуси

Синов масофаси, м	Спидометрдаги тезлик, км/соат	Кетган вақт, с		Авт. хақиқий тезлиги, км/соат
Эслатма
		«олдинга»	ўртача
	«кетинга»
1	1000	10
2	1000	20
3	1000	30
4	1000	40
5	1000	50
6	1000	60

СПИДОМЕТРНИ ТЕКШИРИШ ГРАФИГИ



Ёнилғи сарфини аниқлашдан мақсад -автомобилни ҳар бир тезлигидаги ёнилғи сарфини аниқлашдир.







ТАЖРИБАЛАР:
Юк автомобиллар учун – 10 км /соатдан 60 км/соатгача
10 км/соат интервалда ўтказилади.
Енгил атомобиллар учун – 20 км/соатдан 80 км/соатгача
20 км/соат интервалда ўтказилади.


Синов масофаси – 1000 метр ҳамда ёнилғи сарфи литрда ўлчанган бўлса, у ҳолда ёнилғини 100 км учун сарфи қуйидагича аниқланади:





G_T - тажриба вақтида сарфланган ўртача ёнилғи сарфи, мл.


ТАЖРИБА ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ:

• 
  ўлчов мензуркаси ёнилғи билан тўлдирилади бунинг учун уч томонли кранни биринчи холатига қўйиш керак. Бунда бакдан келган ёнилғи карбюраторга ўтиш билан бирга ўлчов мензуркасини ҳам тўлдиради. Ўлчов мензуркаси тўлгандан сўнг кран иккинчи холатига келтириб қўйилади. Бунда бакдан ёнилғи тўғри карбюраторга боради. Ўлчов мензуркаси кўрсатқичи ёзиб олинади.
  
• 
  синов масофаси тайёрланади ва керакли белгилар қўйилади.
  
• 
  талабаларни иш жойлари ҳамда бажарадиган ишлари билан таништирилади хамда улар керакли ўлчов асбоблари билан таъминланади.
  
• 
  автомобил синовга тайёрланади.
  
• 
  автомобил керакли тезлик яъни 10 км/соат тезлик билан синов масофасига яқинлашади ва биринчи сигналчини ишораси билан кабинада ўтирган талаба уч томонлама кранни ёнилғини ўлчов мензуркасидан сарфланадиган ҳолатига келтириб қўяди.
  
• 
  синов масофасини босиб ўтиб бўлганлиги ҳақида иккинчи сигналчи ишораси билан кран ўз ҳолатига қайтарилади. Ўлчов мензуркасидаги ёнилғи сарфи керакли жадвалга ёзилади.
  
• 
  кетинга қайтишда ҳам худди шу тезлик билан тажриба қайтарилади.
  
• 
  автомобил тезлиги 20,30,40,50,60 км/соатларда тажриба қайтарилади ҳамда олинган натижалар жадвалга ёзилади.
  
• 
  берилган формула ёрдамида автомобилни 100км учун ёнилғи сарфи аниқланади.
  
• 
  барча олинган натижалар қуйидаги жадвалга ёзилади ҳамда автомобилни иқтисодий характеристикаси қурилади.
  

ЁНИЛҒИ САРФИНИ АНИҚЛАШ БЎЙИЧА ОЛИНГАН МАЪЛУМОТЛАР

№	Синов масофаси м	Спидометрдаги тезлик км/соат	Кетган вақт, с		Автомобил ҳақиқий тезлиги км/соат	Ёнилғи сарфи, мл		100 км учун ёнилги сарфи	изох
			олдинга	Ўртача		олдинга	Ўртача
			кетинга			кетинга
1	1000	10
2	1000	20
3	1000	30
4	1000	40
5	1000	50
6	1000	60

АВТОМОБИЛНИ ИҚТИСОДИЙ ХАРАКТЕРИСТИКАСИ



«» ва «kF»ни аниқлаш учун маълум бир тезликда (етакчи ғилдиракларга буровчи момент берилмаётганда) ўз инерцияси билан харакат қилаётган автомобилнинг инерция кучи ғилдиракларни думалатишга ва ҳавонинг қаршилигини енгишга кетади деб қабул қиламиз. Бундай автомобил маълум масофани босиб ўтгандан сўнг тўхтайди.





АКАДЕМИК Г.В.ЗИМЕЛЕВ ТАКЛИФ ЭТГАН УШБУ ШАРТДАН «» ВА «kF» АНИҚЛАНАДИ:







G_a – автомобилни оғирлиги, Н
g - эркин тушиш тезланиши, м/с²
j - автомобилни секинланиши, м/с²
 - ғилдиракларни думалашга қаршилик
коэффиценти.


Ушбу тенгламадаги «» ва «kF» топиш учун автомобилни икки тезлигидан V_mах ва V_min дан фойдаланамиз яъни:


Юқоридаги тенгламаларни аввал «kF», сўнгра «» га нисбатан ечамиз:











;
;


V₁ – тезлик сўниши бошлангандан сўнг 1 с. вақт ўтгандаги тезлик
V₂ - тезлик сўнишдаги минимал тезликка эришишдан 1 с. олдинги тезлик.
V_max, V_min, V₁ ва V₂ ларни аниқлаш учун синов натижаларидан олинган маълумотларга асосан тезликларни сўниш графиги қурилади.


ТАЖРИБА ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ:

• 
  двигател юргизилади ва синов майдончасига харакатланади бу вақтда автомобил тезлиги 60 км/соатда бўлиши керак.
  
• 
  синов масофасига кирганлиги ҳақидаги сигналчи ишораси билан хайдовчи узатмалар қутисини «нейтрал» холатига келтиради, худди шу вақтда кабинада ўтирган талаба вақтни белгилаш учун секундомерни ишга туширади. Тезлик ҳар 10 км/соат камайганда вақт ҳисоблаб борилади. Бу тажриба тезлик 20 км/соатга тушгунча давом эттирилади. Вақт аниқ бўлиши учун 2 та секундомер ёрдамида ҳисоблаб борилади.
  
• 
  спидометрни текшириш графигидан автомобилни хақиқий тезлиги олинади.
  
• 
  олинган натижалар жадвалга тўлдирилади ва ушбу маълумотлар асосида V_х =  ( t ) графиги қурилади.
  

ТЕЗЛИКЛАРНИ СЎНИШИ ТАЖРИБАСИДАН ОЛИНГАН МАЪЛУМОТЛАР

№	Спидометрдаги тезлик, км/соат	Қайд этилган вақт, с		Автомобил хақиқий тезлиги, км/соат	Қайд этилган вақт, с		Тезлик-ларни сўниши, км/ соат
		«олдинга»	ўртача		«олдинга»	ўртача
		«кетинга»			«кетинга»
1	10						60
2	20						50
3	30						40
4	40						30
5	50						20

ТЕЗЛИКЛАРНИ СЎНИШ ГРАФИГИ





График ёрдамида аниқлган параметрлар орқали «» ва «кF» ҳисобланади.
Олинган натижалар жадвалда берилган параметрларга солиштирилади.




Автомобил тури ва йўл қопламасига қараб «kF» ва «»
коэффициентларни ўзгариши

№	Автомобил турлари		Йўл қопламасининг тури	«»
1	Ёпиқ кузовли енгил автомобиллар.	0,24…0,84	Асфальт-бетон қоплама тошлоқ йўл	0,012…0,018 0,004 … 0,07
2	Юк автомобиллари	1,8…3,5	Шағалли йўл	0,03…0,05
3	Автобуслар	1,35…2,6	қумлоқ	0,01…0,03

ЛАБОРАТОРИЯ МАШҒУЛОТИ НАТИЖАЛАРИГА АСОСАН ТАЛАБА ХУЛОСАСИ:

• 
  
• 
  
• 
  
• 
  

ЎЗ-ЎЗИНИ ТЕКШИРИШ УЧУН НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ:

1. 
   Автомобиллар қандай усулларда синовдан ўтказилади ?
   
2. 
   Контрол синовлар ҳақида тушунчангиз ?
   
3. 
   Нима учун спидометр текширилади?
   
4. 
   Ёнилғи сарфи қандай аниқланади?
   
5. 
   Тезликларни сўниши қандай усулда аниқлаш мумкин?
   
6. 
   «kF» ва «» ларни аниқлаш услубини тушинтириб беринг.
   

ФОЙДАЛАНГАН АДАБИЁТЛАР
1. Т.С. Худойбердиев Трактор ва автомобиллар назарияси ҳамда ҳисоби Т. «Фан ва технология» 2005.
2.Худойбердиев Т.С. Трактор ва автомобиллар назарияси ҳамда ҳисоби Т.Ўқитувчи –1984 йил. 128-134 бетлар.
2. Чудаков Д.А, Основы теории и расчета трактора и автомобиля М, Колос-1972 г.