2. Seminar mavzusi Qo`sh bog` tutgan uglevodorodlarda boradigan elektrofil va radikal birikish reaksiyalari va ularning mexanizmlari

-d [tritil xlorid] = K₃[tritil xlorid] [METANOL]^2
dt
Agar methanol fenolga almashtirilsa reaksiya tezligi pasayadi. Chunki fenil radikalining hajmi katta. Agar reaksiyaga 1 mol methanol 1 mol fenol va tritil xlorid ta’sir ettirilsa reaksiya tezligi 7 marta tezlashadi. Chunki methanol chap tomondan kelishi oson fenol esa o’ng tomondan kelib xlorni tortishi oson va shu bois reaksiya tezlashadi.
O’rin olish va elimirlanish reaksiyalarining raqobati va mexanizmi. (S_N va E)
E1- monomolekulyar elimirlanish reaksiyasi
E2 – bimolekulyar elimirlanish reaksiyasi.
Elimirlanish bu ajralib chiqish degan ma’noni anglatadi.
S_N1: +Y^- H-C-C-Y


H-C-C-X ^{SEKIN , TEZ} H-C-C^{+ -H+} >C=C< + YH [E1]


S_N1, E1 - d [RX] = k₁ [RX]
^dt
S_N1, E1 reaksiyalar ko’proq spirtlarning kislota ishtirokida degidratlanishi va boshqalar.
S_N2 E2:
C
Y^- + H-C-C-X [Y^-δ-------C-------X^δ-] →C₂HY + X^- (S_N2)


Y^- + H-C-C-X [Y^δ- —H—C---C---X ^δ-] >C=C< + YH + X^- (E2)
S_N2 , E2: -d[RX] = K₂ [Y] [RX]
^dt
E2 quyidagilar asoslar tomonidan tezlashtiriladi: atsetat ioni C₆H₅O^- , OH^- , NH₂^- , CO₃^-2 va boshqalar.
H D² yoki T³ ga aylantrilganda reaksiya tezligi pasayadi.


Karboniy ionlarning nazariyasi. Alkenlarni galogenlashda, asosan reaksion qobiliyatiyuqori bo’lgan – erkin radikallarning hosil bo’lish mexanizmi taklif etilgan edi. Bu mexanizmniisbotlashni batafsil o’rganib oldik. Isbotlashlar natijasida alkanlarning boshqa reaksiyalari hamerkin radikallarning hosil bo’lish bosqichi orqali o’tadi deb hisoblangan edi.Alkenlar kimyosini o’rganishda reaksion qobiliyati yuqori bo’lgan zarracha - karboniyionining (faqatgina oltita elektronga ega bo’lgan uglerod atomi saqlagan atomlar guruhining)mavjudligi xaqida fikrlar kuzatiladi. Karboniy ionlari qanday uglerod atomi musbat zaryadga egaekanligiga qarab birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi ionlarga bo’linadi.Erkin radikallar kabi, karboniy ionlari ham reaksion qobliyati yuqori zarrachalarhisoblanadi. Buzarrachalar uglerod atomi elektron bulutini to’ldirishga (oktetga) intiladi. Erkinradikallardan farq qilib, karboniy ionlari musbat zaryadga ega.Karboniy ionlarini bevosita kuzatish mumkin emas. Reaksion qobiliyati yuqoribo’lganligi tufayli ularning mavjud bo’lish vaqti juda qisqa. Spektral usullar bilan barqaror
karboniy ionlari va maxsus qo’shimchalar yordamida barqarorlashtirilgan oddiy alkil karboniyionlari batafsil o’rganilgan, hozirgi vaqtda ularning mavjudligiga hech qanday shubha yo’q.