2. Pеdаgоgik mаhоrаt fanining maqsadi, vazifalari va mazmuni. Eng qadimgi davrlardan eramizning XII asrlarigacha o‘qituvchilik faoliyati to‘grisida ijtimoiy qarashlari

Pedagogik mahorat kursining asosiy maqsadi – O‘zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” talablari asosida bo‘lajak tarbiyachi va o‘qituvchilarni ta’lim tarbiya tizimiga ham nazariy, ham amaliy jihatdan tayyorlash ishiga yaqin yordam berishdan ibrat.
Asosiy vazifalari esa:

• 
  talabalarga pedagogik mahoratning nazariy asoslaridan tegishli bilim, tushunchalar berish;
  
• 
  ularda pedagogik jarayonning umum pedagogik-didaktik shart – sharoitlari, uni boshыara olishga doir ko‘nikma, malakalarni tarkib toptirish;
  
• 
  ularni ilg‘or pedagogik texnologiyalar va ularni amlaiyotga tadbiq etishning yo‘l, usullari bilan qurollantirish;
  
• 
  ularda tarbiyalanuvchi, o‘quvchilar bilan muloqotga kirisha olish layoqatlarini rivojlantirish asosida ularga pedagogik ta’sir ko‘rsatishning faol yo‘l, usul, shakllari bo‘yicha amaliy ko‘nikma, malakalarini shakllantirish;
  
• 
  bo‘lajak mutaxassislarda ilg‘or pedagogik tajribalarni o‘rganish, tahlil qilish, umumlashtirish va ularni o‘z faoliyatida qo‘llay olishga o‘rgatish.
  

Mazkur kursni o‘rganish asosida talabalar DTS talabiga binoan quyidagi bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishadilar:

• 
  pedagogik faoliyat va uning xususiyatlari;
  
• 
  pedagogik qobiliyat, uning yo‘nalishlari, ularning shakllanish jarayoni;
  
• 
  ta’lim-tarbiya jarayonidagi pedagogik mahorat va uning maqsadi;
  
• 
  xamkorlik pedagogikasining shakllari va ijtimoiy munosabatlar doirasiga kirisha olishlik;
  
• 
  pedagogik nazokat, takt, texnika va texnologiyalarni amaliyotga tadbiq etish.
  

Quyida o‘qituvchi pedagogik tajribasini o‘rganish sxemasi keltiriladi.
I. Maqsadni o‘rganish vazifalarini shakllantirish: dolzarb mavzularini aniqlash.
II.Pedagogik fanlar va ta’lim amaliyoti bilan bog‘liq masalalarni hal etishda mohir o‘qituvchilar erishgan natijalarni aniqlash.
III.Ilg‘or pedagogik tajriba to‘g‘risida faktik materiallarni to‘plash:
1. Bevosita:
a) o‘quv - tarbiya jarayonini kuzatish asosida;
b) mohir o‘qituvchi va ta’lim muassasasi rahbari bilan suhbat asosida;
d) maktab hujjatlarini o‘rganish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
2. Bevosita:
a) pedagogik adabiyotlarni o‘rganish;
b) mohir o‘qituvchilar ish tajribalari to‘g‘risidagi qo‘lyozma (doklad, uslubiy hujjatlar) materiallarni o‘rganish orqali;
d) o‘qituvchiga sirtqi uslubiy topshiriqlar (anketa, xat bilan murojaatlar) berish va javoblarini o‘rganish asosida;
e) tahlil, umumlashtirish, xulosa; o‘rganilgan tajribaning o‘ziga xos tomonlari; uning pedagogik tavsifi asoslanishi zarur.
2.Pеdаgоgik mаhоrаt fanining maqsadi, vazifalari va mazmuni.
Pedagogik mahorat asoslari fanining paydo bo’lishi buyuk pedagog A.S.Makarenko (1889-1939) nomi bilan bevosita bog`liq. U bolalar kalonnasidagi faoliyatida, ya’ni faqat tarbiyasini emas, ma’naviy qiyofasini ham yo’qotgan bolalar bilan ishlab, ularning benihoya hurmati va ishonchiga sazovor bo’ldi. Shaxsiy tarbiyaviy usuli bilan butun olamga mashhur bo’lganligining o’zi ham A.S.Makarenkoning yuksak pedagogik mahorat cho’qqisiga erishganligining yaqqol dalilidir. YUNESKO qarori bilan uning 100 yilligiga 1988 yil - «Makarenko yili» deb e’lon qilindi.
A.S.Makarenko bo’lajak pedagog talabalik davridayoq pedagogik mahorat sirlarini o’rganishi zarurligini ta’kidlab, shunday deydi: «Tarbiyachi tashkil etishni, yurishni, hazillashishni, quvnoq, jahldor bo’lishni bilishi lozim, u o’zini shunday tutishi lozimki, uning har bir harakati tarbiyalasin».
Buyuk pedagogning bu fikriga Ukraina pedagogika instituti olimlari katta mas’uliyat bilan qarashdi. Ular bir necha yillar davomida Makarenko pedagogik mahorati maktabini, mavjud bo’lgan ilg`or nazariya va amaliyotni atroflicha tahlil qilishdi. Natijada 1979 yili «Pedagogik mahorat asoslari» fani yaratildi va u barcha pedagogika oliy o’quv yurtlarida o’qitila boshlandi. Bu fanning tuzilish prinsipining o’ziga xosligi shundaki, u pedagogda shaxs va jamoaga ta’sir eta olishni ta’minlaydigan va turli fanlarga bog`liq bo’lgan bilimlarni tanlab, ularni o’zida mujassamlashtiradi. Shuning uchun ham fan dasturiga pedagogik mahorat mohiyati, o’quvchiga ta’sir etish vositalari va usullari kabi pedagogik mahoratning odatdagi masalalaridan tashqari, teatr pedagogikasi va notiqlik san’ati haqidagi ma’lumotlar ham kiritilgan. Bu fanni o’rganish pedagogika, psixologiya, metodika va boshqa pedagogik fanlardan egallangan bilimlarga asoslanadi.
Pedagogik faoliyat bu mazmunini o’quvchilarni o’qitish, tarbiyalash, rivojlantirish tashkil qilgan faoliyatdir.
Shuni yodda tutish kerakki, pedagogik faoliyat bu bir tomonlama emas, balki ikkitomonlama (hamkorlikdagi) faoliyatdir. Unda ikkita faol tomon ishtirok etadi: o’qituvchi – o’quvchi (o’quvchi). Maqsad – o’quvchi, o’quvchi shaxsi, uning rivojlanishidir.
Mohir pedagog deb ta’lim-tarbiya jarayonini samarali tashkillay oladigan, buning uchun o’quvchi psixologiyasini yaxshi bilgan, o’zida pedagog uchun zarur bo’lgan kasbiy fazilatlarni mujassam etgan, ta’lim jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar qonuniyatlari asosida samarali tashkillay oladigan va olib boradigan pedagogga ayta olamiz (shu sababli pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat fanlari bir o’quv faniga birlashtirilgandir).
Mahorat faoliyatda namoyon bo’ladi. Pedagogika fanida “pedagogik mahorat” tushunchasining turli ta’riflari mavjud:

• 
  pedagogik mahorat pedagogik faoliyatning yuqori darajasi bo’lib, u pedagogning belgilangan vaqt ichida optimal natijalarga erisha olishida namoyon bo’ladi. (N.V.Kuzmina., N.V.Kuxarev);
  
• 
  “o’qituvchining ilmiy bilimlari, ko’nikmalari, metodik san’ati va shaxsiy fazilatlari sintezi” (A.I.Sherbakov);
  
• 
  “pedagogik faoliyatni egallanganlikning yuqori darajasi, ixtisoslikka doir bilim, ko’nikma va malakalar hamda kasbiy ahamiyatli sifatlar majmui” (Pedagogik lug’at);
  
• 
  “kasbiy faoliyatning yuqori darajada tashkillanishini ta’minlovchi shaxs xususiyatlari kompleksi (o’qituvchi faoliyatining gumanistik yo’naltirilgani, kasbiy bilimlari, kasbiy qobiliyatlari va pedagogik texnikasi” (I.A.Zyazyun);
  
• 
  “pedagogik mahorat deganda o’qituvchining pedagogik–psixo­logik bilimlarni, kasbiy malaka va ko’nikmalarni mukammal egallashi, o’z kasbiga qiziqishi, rivojlangan pedagogik fikrlashi va intuitsiyaci, hayotga axloqiy–estetik munosabatda bo’lishi, o’z fikr-mulohazasiga ishonchi va qat’iy irodasi tushuniladi” (I.P. Rachenko).
  
• 
  pedagogik mahorat – pedagogik jarayonni bilish, uni tashkil eta olish, harakatga keltira olish, pedagogik jarayonning yuqori samaradorligini belgilovchi shaxsning ish sifati va xususiyatlari sintezi (N.N.Azizxo’jaeva);
  
• 
  “pedagogik mahorat – o’qituvchilarning shaxsiy (bolajonligi, xayri­xohligi, insonparvarligi, mehribonligi va h.k.) va kasbiy (bilimdonligi, zukkoligi, fidoyiligi, ijodkorligi, qobiliyati va hokazo.) fazilatlarini belgilovchi xususiyat bo’lib, o’qituvchilarning ta’lim-tarbiyaviy faoli­yati­da yuqori darajaga erishishini, kasbiy mahoratini doimiy takomil­lash­tirib borish imkoniyatini ta’minlovchi faoliyatdir” (A.Xoliqov);