2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

Sun’iy yoritish va unga asosiy talablar
.
Sun’iy yoritish umumiy (yoritishni bevosita ish 
joyidan ta’minlovchi mahalliy yoritish umumiy yoritishga kiradi) va kombinatsiyalashgan 
ko‘rinishlarda bo‘ladi. Bino ichida faqat mahalliy yoritishdan foydalanishga ruxsat etilmaydi. 
Uskunalarning joylashishiga bog‘liq holda yoritish teng taqsimlangan yoki ish joyini 
joylashishini hisobga olgan holda ma’lum maydonni yoritishga mo‘ljallangan bo‘lishi 
mumkin. Sun’iy yoritish ishchi va avariyaviy bo‘lishi mumkin. Ishchi yoritishdan barcha 
hollarda normal ishlashni ta’minlash maqsadida foydalaniladi, bunday tashqari ular odamlar 
o‘tish joyini, transport harakatini (tabiiy yoritish etarli bo‘lmaganda) yoritishda ishlatiladi. 
 
 
Sirtning yoki materialning rangi 

s 
 

s
 

s
 
Qora 
0,005 
0,995 
-
Oq 
0,80 
0,20 
-
Ko‘lrang 
0,35 
0,65 
-
Qora-malla 
0,15 
0,85 
-
Moviy 
0,10 
0,90 
-
Oynarang 
0,85 
0,15 
-
Deraza oynasi 
0,08 
0,02 
0,90 

---

55 
 
3. Ishlab chiqarishda shovqin va titrash.
Shovqin va titrash ishlab chiqarish korxonalaridagi yo’zaga kelishi mumkin bo‘lgan 
zararli omillardan hisoblanadi. Ishlab chiqarishda ishlovchilar uchun qulay mehnat 
sharoitlarini yaratishda ularning meyorlariga ham e’tibor beriladi.
 
Shovqin va titrash qattiq, suyuq, gazsimon va boshqa xil jismlarning mexanik 
tebranishlaridir. 
Me`yordan yuqori, o’zoq ta`sir etgan Shovqin va titrashlar, keyinchalik organizmini 
zararlantirib, og’ir kasbiy kasalliklar kelib chiqishi sababchisidir. 
Sukunatni buzib, foydali tovush eshitishga halaqit beradigan tovushlarga
shovqin deb 
ataladi
. 
Titrash
qattiq jismlar, mashina va jihozlarning tebranishidir. Kuchli, keskin va o’zoq 
davom etadigan Shovqin va titrashlar insonning sog’ligiga salbiy ta`sir ko`rsatib, natijada 
insonni tez charchatadi, ish unumdorligini pasaytiradi, asab va yurak tizimini ish faoliyatini 
bo’zadi. 
Shovqin va titrashning insonga ta’siri
tebranishlar chastotasiga bog‘liq. 16 Gs dan kam 
chastotali tebranishlar odamga silkinish - titrash kabi ta’sir qiladi. Shovqin insonga aosan 
eshitish organlari orqali ta’sir etib, asb tizimlarini jarohatlaydi. Shuning uchun ham inson 
doimiy ravishda o‘zini shovqinlardan himoyalab yurishi zarur. Shovqinning o’zoq muddatli 
ta’siri ostida insonning eshitish organida kasallik paydo bo‘ladi. Shu bilan birga asab tizimi 
izdan chiqib, buning oqibatida qon bosimi, ko‘rish organlarida kasalliklar yo’zaga keladi. 
Titrash insonga bevosita ta’sir etuvchi mexanik tebranma kuch hisoblanib, u 
takrorlanuvchi bo‘lganligidan to‘lqinsimon tushunchaga ega deymiz. Titrash meyoridan 
ortishi bilan inson asab kasali, suyak bo‘g‘inlari va mushak kasalliklariga yo‘liqadi. Titrash 
ta’sirida doimiy ishlovchilar titrash ta’sirini kamaytiruvchi vositalardan foydalanishi talab 
etiladi. 
Insoning eshitish organi mexanik tebranishning 16 - 20000 Gts.gacha bo’lgan 
to`lqinlarini eshitadi. 15 Gts. dan past chastotadagi Shovqin infratovush, 20000 Gts. dan 
yuqorisi esa ul’tratovush hisoblanib, inson organizmiga salbiy biologik ta`sir ko`rsatadi. 
Tovush intensivligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: