2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

49 
 
-
elektr zanjirdagi kuchlanish darajasini ko‘tarilib ketib, odam tanasi orqali qisqa 
tutashuv sodir bo‘lishi mumkin; statik elektr darajasini ko‘tarilib ketishi; elektromagnit 
nurlanish darajasini ko‘tarilib ketishi; elektr maydon kuchlanishini ko‘tarilib ketishi; magnit 
maydon kuchlanishini ko‘tarilib ketishi; 
-
tabiiy yorug‘likni yo‘qligi yoki yetishmasligi; ish hududida yorug‘likning 
yetishmasligi; yorug‘lik ravshanligini ko‘tarilib ketishi; to‘g‘ri va qaytarilgan yaltirashni; nur 
oqimini pulsatsiyasini ko‘tarilib ketishi; ultrabinafsha radiatsiyasi darajasini ko‘tarilib ketishi;
infraqizil radiatsiyasi darajasini ko‘tarilib ketishi; 
-
yarim mahsulotlar, asboblar va uskunalar yuzasidagi o‘tkir qirralari, g‘udurlari va 
g‘adir-budurlari; 
-
ish joyini yer (pol) yuzasiga nisbatan 1,5 m va undan balandroq balandlikda 
joylanishi; vaznsizlik. 
Kimyoviy xavfli va zararli omillar quyidagilarga bo‘linadi: 
Odam organizmiga ta’sir qilish xususiyatiga qarab:
toksik; qo‘zg‘atuvchi; sensibilli;
kanserogen; mutagen; reproduktiv funksiyasiga ta’sir qiluvchi. 
Odam organizmiga kirish yo‘liga qarab:
nafas olish a’zolari; oshqozon-ichak trakti; teri 
qoplamasi va shilliq parda orqali. 
Biologik xavfli va zararli ishlab chiqarish omillar
quyidagi biologik obyektlarni o‘z 
ichiga qamrab oladi: 
Patogen 
mikroorganizmlar 
(bakteriyalar, 
viruslar, 
rikketsiyalar, 
spiroxetlar, 
zamburug‘lar) va ularning faoliyati mahsuli; 
Mikroorganizmlar (o‘simlik, hayvonlar). 
Psixofiziologik xavfli va zararli ishlab chiqarish omillar
 
ta’sir qilish xususiyatiga 
qarab quyidagilarga bo‘linadi: 
-
fizikaviy zo‘riqishlar (statik, dinamik); 
-
ruhiy-asab zuriqishlar (aqliy o‘ta kuchlanish, analizatorlarni o‘ta kuchlanishi, 
mehnatni monotonligi, emotsional zo‘riqishlar). 
Shuni hisobga olish kerakki, bir xil xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari birdaniga 
har xil guruh omillariga tegishli bo‘lishi mumkin. Masalan, ishlab chiqarish changi yuzaga 
kelishi va fizikaviy holati, o‘lchov birligi bo‘yicha fizikaviy omil bo‘ladi, odamni 
organizmiga ta’siri bo‘yicha (toksik, fibrogen va b.) kimyoviy omilga tegishli.