2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

48 
 
boshlanishiga tiqlanadi, ishlovchilarning yakin va uzoq kelajagda sog‘lig‘iga va ularning 
avlodiga salbiy ta’sir etmaydi. Ruxsat etilgan mehnat sharoitlari shartli ravishda xavfsizdir. 
Zararli mehnat sharoitlari (3 sinf) –
belgilangan gigiyenik normativdan yukori 
bo‘lgan zararli ishlab chiqarish omillari mavjudligi bilan ta’riflanadi va ta’siri natijasida 
ishlovchilarni tanasi yoki uning avlodiga salbiy ta’sir etadi. 
arish omillar darajasiki, ish smenasi davomida (yoki uning qismida) hayot uchun xavf 
yaratadi yoki yuqori xavf-xatarli o‘tkir kasbiy shikastlanishga , shu jumladan og‘ir turlariga, 
ar darajasidan oshib ketishi va ishlovchilar organizmidagi o‘zgarishlarni ifodalovchi 4 ta 
1-daraja 3 sinf (3.1) - shunday mehnat sharoitlarki, muhit va mehnat jarayoni omillari 
ta’sirida ishlovchi organizmida funksional o‘zgarishlarga olib boradi, sog‘lig‘iga shikast 
yetkazish xavf-xatari ko‘payadi, odatda zararli omillar ta’siri (keyingi smena boshlanishi)dan 
ham muddati ko‘proq bo‘lgan dam olishdan keyin, tiklanadi. 
va mehnat jarayoni omillari ta’sirida ishlovchi organizmida funksional o‘zgarishlarga olib 
boradi, kasb kasalligining boshlang‘ich alomatlari yoki yengil turlari (kasbiy mehnat 
qobiliyatini yo‘qotmasdan), davomli ekspozitsiyadan keyin (ko‘pincha 15 va undan ortiq 
yillardan keyin) paydo bo‘ladi. 
3-daraja 3 sinf (3.3) - shunday mehnat sharoitlarki, muhit va mehnat jarayoni omillari 
ta’sirida ishlovchi organizmida turg‘un funksional o‘zgarishlarga olib keladi, ko‘pincha ish 
mehnat qobiliyati yo‘qoladi) olib boradi. (5-jadval). 
4-daraja 3 sinf (3.4) - shunday mehnat sharoitlarki, bunda kasb kasaligini og‘ir shakllari
paydo bo‘ladi (umumiy mehnat qobiliyati yo‘qoladi). 
GOST 12.0.003-74 ga asosan xavfli va zararli omillar o‘z ta’siriga qarab quyidagilarga 
bo‘linadi:
fizik, kimyoviy, biologik, psixofiziologik
. 
Fizikaviy xavfli va zararli omillarga quyidagilar kiradi: 
Ishlab chiqarish uskunasining harakatlanuvchi jismlari (tishli, zanjirli, tasmali uzatuvlar, 
harakatlanuvchi stollar, aylanuvchi detallar, boshqaruv qismlari va xakazo), mexanizm yoki 
mashina, xamda buziluvchi konstruksiyalar, tog‘ jinslarini yemirilishi; 
• Ish hududi havosining chang va gazlar bilan ifloslanishini oshib ketishi;
• Uskuna, materiallar yuzasining haroratini ko‘tarilib yoki pasayib ketishi; 
• Ish hududi havosining haroratini ko‘tarilib yoki pasayib ketishi;
• Ish joyidagi shovqin darajasini ko‘tarilib ketishi;
• Tebranish darajasini ko‘tarilib ketishi;
• Infratovush tebranish darajasini ko‘tarilib ketishi;
• Ultratovush darajasini ko‘tarilib ketishi; 
• Ish hududida barometrik bosimni ko‘tarilib yoki pasayib ketishi yoki uni keskin 
o‘zgarishi; 
- havo namligini ko‘tarilib yoki pasayib ketishi; havoni harakatlanishini ko‘tarilib yoki
pasayib ketishi; havoni ionlashuvini ko‘tarilib yoki pasayib ketishi; ish hududida ionli 
nurlanish darajasini ko‘tarilib ketishi; 

---