2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

Mehnat gigiyenasi
- tibbiyot fanining insonning ishlab chiqarish sharoitidagi mehnat 
faoliyatini o‘rganuvchi bir qismi bo‘lib hisoblanadi. Mehnat gigiyenasi ishlab chiqarish zararli 
omillarining ishlovchilarga ko‘rsatadigan ta’sirini oldini olish yo’zasidan sanitariya-gigiyena 
va davolash yoki kasb kasalliklarining oldini olish tadbirlarini ishlab chiqadi. 
Ishlab 
chiqarishda ishchilar uchun ish vaqtining belgilanishi, dam olish vaqti, ta’til vaqti va shunga 
o‘xshash vaqt meyorlarini mehnat gigiyenasi o‘rganadi. Bular qonunchilik asosida ishlab 
chiqarish sanitariyasi bilan birgalikda o‘rganiladi. 
 
2. Texnosferada havo muhitining ko‘rsatkichlari, ularning mehnat faoliyatiga 
ta’siri,
Texnosfera – bu ishlab chiqarish jarayonlarida insonning mashina va mexanizmlar, 
dastgohlar bilan ishlash jarayonidagi muhit bilan belgilangani holda bunda muhim 
ko‘rsatkichlar – havo muhiti, zararli va xavfli omillar ishchining ishlash muhitidagi 
meyorlarini belgilaydi. Bularning asosini ishlab chiqarish sanitariyasi va mehnat gigiyenasi 

---

42 
 
tashkil etadi. Havo muhitining asosiy ko‘rsatkichlari mikroiqlim parametrlari, havo 
tarkibidagi zararli omillar orqali belgilanadi. Bunda: 
- haroratning ortib ketishi tana haroratining ortishiga, bu esa ko‘p terlashga olib kelib, 
tanadagi zaruriy eritmalar miqdorining kamayishiga olib keladi; 
- haroratning kamayishi shamollashga, bod kasalligiga olib keladi; 
- nisbiy namlikning ortishi o‘pka kasalligiga olib keladi; 
- nisbiy namlikning kamayishi organizmdan ko‘p suv chiqishiga olib keladi va 
organizmdagi suv miqdorining kamayishiga olib keladi; 
- havo harakatining kamayishi terlashga olib keladi; 
- havo harakatining ortishi shamollashga olib keladi; 
- atmosfera bosimining ortishi inson tanasini siqib, qon tomirlari yorilishiga, ya’ni, 
teridagi va og‘iz-burun bo‘shliqlaridagi hamda quloqdagi kopillyar tomiralar yorilishiga olib 
kelib, qon ketishi ko’zatiladi; 
- atmosfera bosimining kamayib ketishi inson tanasidagi qon bosimi kapillyar tomirlarni 
yorib, qon ketishi ko’zatiladi; 
- havo tarkibida zararli moddalarning ruxsat etilgan chegaraviy meyordan ortib ketishi 
pnevmoniyaning turli ko‘rinishidagi kasalliklarga olib keladi. Shuning uchun ham 
ko‘rsatilgan barcha omillarga ishlab chiqarish korxonalaridagi ish joylarida alohida e’tibor 
beriladi. Bularning barchasi bilan ishlab chiqarish sanitariyasi shug‘ullanadi. 
Texnosferadagi havo muhiti tashqaridagiga nisbatan alohida to‘siq devor yordamida 
ajratib qo‘yilganligi sababli mikroiqlim deb ham yuritiladi. 
Ishlab chiqarish sanitariyasi korxona binosidagi mikroiqlimni meyorlashtirish bilan ham 
shug‘ullanadi. Ish joylaridagi mikroiqlim asosan xona ichidagi iqlim hisoblanib, uning asosiy 
parametrlari – harorat, bosim, nisbiy namlik va havoning bir tomondan ikkinchi tomonga 
qiladigan harakati tezligi hisoblanadi. Bularning meyorlari quyidagicha bo‘ladi: 
Harorat: yengil, aqliy mehnat qilinadigan xonalarda 22-25
o
C, og‘ir jismoniy mehnat 
qilinadigan xonalar uchun 19-22
o
C; 
Havoning nisbiy namligi 60-40%; 
Havoning harakat tezligi yengil ishlar uchun 0,3-0,5 m/sek; o‘rta og‘irlikdagi mehnat 
sharoitlari uchun 0,5-0,7 m/sek; og‘ir jismoniy mehnat xonalari uchun 0,7-1,2 m/sek;
Atmosfera bosimi 450-900 mm.sim.ust. (60-120 kPa)da ishlash imkoniyati bo‘ladi. 
Ko‘rsatilgan meyordan ortgan yoki kamaygan holdagi atmosfera bosimi sharoitida ishlashga 
ruxsat berilmaydi. 
Ish joyidagi mikroiqlim parametrlari ana shu ko‘rsatkichlardan yuqori, yoki aksincha 
past bo‘lishi ishlab chiqarish sharoitlari meyorining buzilishiga olib keladi. Shuning uchun 
ham ish joyidagi mikroiqlim parametrlarini meyorlashtirish ishlari amalga oshiriladi. Buning 
uchun quyidagi ishlar bajariladi: 

harorat ortganda konditsioner ishlatiladi; 

harorat pasaygan hollarda isitgichlar ishlatiladi, buni yirik inshootlar uchun 
kolorifer(issiq havo haydovchi) ventilyatorlar yordamida amalga oshirilishi mumkin; 

nisbiy namlik kamayganda xonaga ochiq idishlarda suv quyib-qo‘yiladi(yoki 
zamonaviy konditsionerlar qo‘llaniladi); 

nisbiy namlik ko‘payib ketganda xona havosi shamollatiladi, konditsionirlanadi; 

xonadagi havoning harakati sezilmasa, xona derazalarini ochish bilan, zarur bo‘lgan 
hollar uchun eshiklarni ham qo‘shib ochgan holda shabada hosil qilinadi yoki shamollatish 
qurilmalar(Issiq sharoitlarda ishlash vaqtida ham ventilyator)lardan foydalaniladi. 
Ishlab chiqarish sanitariyasi yoritish meyorlari, ishlab chiqarishdagi nurlanishlar, 
turli tebranishlar – elektromagnit to‘lqinlar, shovqin, titrash meyorlari bilan ham 
shug‘ullanadi.