2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Ekologik sharoitining ta‟siri. 
Urug„ning sifat belgilariga ta‟sir etuvchi 
omillardan muhimlari: harorat, o„simlikning o„sish davrida suv bilan ta‟minlanishi, 
kunning uzun qisqaligi, tuproq xususiyati va boshqalar.
Ko„pchilik olimlar, jumladan N.I. Vavilov, N.N. Kuleshov va boshqalar - 
don ekinlari urug„chiligini yaxshi tuproq va iqlim sharoitlariga ega bo„lgan 

---

63 
tumanlarda tashkil qilishni tavsiya qilishgan. Har xil mintaqalarda o„tkazilgan 
tajribalar shuni ko„rsatdiki, shunday sharoitlar bilan ta‟minlangan mintaqalarda 
yuqori sifatli urug„ olish mumkin. Janubiy tumanlarda shimoliy tumanlarga 
nisbatan yuqori sifatli va hosildorligi yuqori bo„lgan urug„ olish imkoni ham 
tajribalarda tasdiqlangan.
Urug„ning sifat belgilari va hosildorligi don ekinlari yotib qolganda 
yomonlashadi, chunki bu ekinlar yog„ingarchilik ko„p
bo„lgan vaqtlarda, azotli 
o„g„itlar me‟yoridan ko„p berilganda, o„simlik qalinligi oshirib yuborilganda yotib 
qoladi.
Ekologik sharoitning urug„lik sifatiga kuchli ta‟sir qilishiga janubiy 
mintaqalarda kartoshkaning aynishi misol bo„la oladi. Kartoshka urug„ining 
aynishiga asosiy sabab - uni yetishtirish va saqlash sharoiti, o„simlikning biologik 
xususiyatlarga mos kelmasligidir. Janubiy mintaqalarda kartoshkani yozda ekish va 
tog„li zonalarda yetishtirish tavsiya qilinadi. Chunki, yozda ekilganda va tog„li 
zonalarda yetishtirilganda uning tuganak tugishi bir xil haroratda (15-17 
o
C) 
o„tadi.
9
Urug„ sifatiga agrotexnik tadbirlarning ta‟siri. 
Urug„ sifatiga o„tmishdosh 
ekinlar katta ta‟sir ko„rsatadi. Boshoqli don ekinlari dukkakli-don va ko„p yillik 
dukkakli o„tlardan keyin ekilganda hosilning oshishi bilan birga urug„lik sifati va 
hosildorligi ortadi.
Urug„ning sifat belgilariga urug„ning ekish me‟yori va ekish usullari ham 
ta‟sir qiladi. Yoppasiga tor qatorlab ekiladigan don ekinlarida urug„ni ekish 
me‟yorini oshirish bilan tuplanish darajasini kamaytirish mumkin. Bu 1000 ta 
donning vazni va hosildorligini oshiradi. Bu xolda hosil asosiy erta paydo bo„lgan 
poyalardan olinadi.
Aksincha, ekish me‟yori kam bo„lib, o„simliklar siyrak joylashtirilsa bitta 
o„simlikning tuplanish darajasi yuqori bo„ladi. Bunda hosil keyinroq o„sgan 
poyalardan ham olinadi. Bu poyalarda boshoq va urug„ mayda bo„ladi. Shu sababli 
9
 Vavilov P., Posypanov G. «Bobovye kul‟tury i problema rastitel‟nogo belka». М. Ros.izdat, 1983 

---

64 
umumiy hosilda har xil mayda urug„lar mavjudligi uchun olinadigan urug„ning 
sifati pasayadi. Bunda har bitta o„simlikdan olingan hosil ko„p bo„lishi mumkin, 
lekin gektardan olingan hosil kamayadi. Shuning uchun urug„lik maydonlarda 
o„simlik qalinligi optimal bo„lishi kerak.
Keng qatorlab ekiladigan don ekinlari (makkajo„xori, jo„xori) siyrak qilib 
ekilganda har bir o„simlikning baquvvat o„sishi va rivojlanishi hisobiga ro„vaklari 
katta va undan olingan urug„lar ham yirik, urug„likning sifat belgilari yuqori 
bo„ladi.