2 og’ishgan xulq tushunchasini aniqlash 3: og’isjgan xulq turlarni tasniflash

mahsuldorlik - ongli maqsadlarni amalga oshirish. Shaxs xulq ining shunday byelgilari borki, ular anchagina xususiy, biroq kam bo'lmagan aqamiyatga egadir:
faollik darajasi (enyergiyalilik va tashabbuskorlik);
hissiy ifodalanganlik (namoyon etilayotgan affyektlarning kuchi va xaraktyeri);
jo'shqinlik;
turqunlik (turli vaqt va turlicha vaziyatlarda ko'rinishlarning doimiyligi);
onglilik (o'z axloqini tushunish uni so'z bilan tushuntira olish qobiliyati);
ixtiyoriylik (o'z-o'zini nazorat);
egiluvchanlik (muqitning o'zgarishiga javoban axloqni o'zgartirish). “

Ushbu qismning asosiy vazifasi “shaxsning og’ishgan xulqi” tushunchasini ta’riflash hisoblanadi. Tushunchani ta’riflash – uning mazmunini ochish, ya’ni mavjud belgilar to’plamini ajratish demakdir. Ta’rifning birinchi bosqichi tur orqali – tur tushunchalarining qajmi bo’yicha aniqlanayotgan tushunchani birmuncha keng yoritishdir.

Psixologiyada axloq atamasidan tur va inson faolligi darajasini uning faoliyati, mushoqadasi, tafakkuri, muloqoti kabi ko’rinishlari bilan bir qatorda belgilash uchun keng foydalaniladi. Inson axloqi to’qrisidagi ilmiy tasavvurlar XX asrning boshlarida bixevioristlar uni psixologik fanning predmeti deb e’lon qilgan vaqtdan boshlab, ayniqsa, shiddatli rivojlanish tusini oldi. Dastlab axloq tushunchasi ostida shaxsning istalgan tashqi kuzatiluvchi, “raqbat – reaktsiya” sxemasi bo’yicha ishlaydigan reaktsiyasini (harakatlanuvchan, vegetativ, nutqiy) tushundilar. Empirik ma’lumotlarning to’planish darajasi bo’yicha inson axloqining tabiati yanada chuqurlashdi. 1931 yilda esa axloqiy psixologiyaning asoschilaridan biri Djon Uotson axloq to’qrisida “tuxumni mahsuldor qilish lahzasida dunyoga keluvchi va organizmning rivojlanishi darajasi bo’yicha yanada murakkablashib boruvchi faollikning uzluksiz oqimi” qaqida gapirgan kabi gapirgandi.

”. Odamning tashqi faolligi ostida har qanday tashqi ko’rinish: harakat, faoliyat, muomala, muloqaza, vegetativ reaktsiyalar tushuniladi. quyidagilar axloqning ichki tarkibi bo’lib hisoblanadi: motivatsiya va maqsad qo’yish, kognitiv ishlov berish, hissiy reaktsiyalar, o’z-o’zini boshqarish jarayonlari [12]. Kelgusi muqokamalarda axloq tushunchasi ostida biz shaxsning individual xususiyatlari va shaxsning tashqi harakat qamda muomalasi shaklida ifodalanuvchi ichki faolligi bilan oposredovanno’y muqit bilan o’zaro harakati jarayonini tushunamiz.