|
3.Shaxsda ijtimoiy tipik muammo, milliy xarakter va ijtimoiy xarakter.
Odamning ijtimoyligi uning biologik holati bilan ajratilgan emas. Shaxsning individligi boshidayoq kiritilgan va shaxsiy sifati keyinchalik yuzaga keladi. Kelgusida u yuqori shaxsiy darajasi bilan namoyon bo‘ladi. Ularning o‘zaro bog‘likligi haqida E.A.Klimov quyidagi misolni keltiradi, odamning “biologikligi” yoki “ijtimoiyligi” to‘g‘risidagi tortishuv shunchalik to‘g‘ri va mantiqiydirki, u xuddi kitobning kog‘ozi yoki kitob kog‘ozi haqidagi tortishuvga o‘xshaydi.
Odam tug‘ilgan onidan boshlab shaxslar qurshovida bo‘ladi va uning butun ruhiy potensiali ana shu ijtimoiy muhitda namoyon bo‘ladi. Chunki agar insonning ontogenetik taraqqiyoti tarixiga e’tibor beradigan bo‘lsak, hali gapirmay turib, odam bolasi o‘ziga o‘xshash mavjudotlar davrasiga tushadi va keyingina ijtimoiy muloqotning barcha ko‘rinishlarining faol obyekti va subyektiga aylanadi. Odam bolasining jamiyatga qo‘shilib yashashining psixologik mexanizmlari fanning muhim vazifalaridan biri bo‘lib, bu jarayon psixologiyada ijtimoiylashuv yoki sotsializatsiya deb yuritiladi. Ijtimoiylashuv yoki sotsializatsiya – inson tomonidan ijtimoiy tajribani egallash, hayot – faoliyat jarayonida uni faol tarzda o‘zlashtirish jarayoni bo‘lib, bunda har bir shaxsning jamiyatga qo‘shilishi, uning normalari, talablari, kutishlari va ta’sirini qabul qilgan holda, har bir harakati va muomalasida uni ko‘rsatishi va kerak bo‘lsa, shu ijtimoiy tajribasi bilan o‘z navbatida o‘zgalarga ta’sirini o‘tkaza olishi jarayoni tushuniladi. Ijtimoiylashuv eng avvalo odamlar o‘rtasidagi muloqot va hamkorlikda turli faoliyatni amalga oshirish jarayonidir.
Milliy xususiyat - bu shaxsni o‘z madaniyati bilan bog‘laydigan narsa. "Bizning ichimizdagi jamiyat" bir xil madaniyatdagi odamlar uchun odatiy holatlarga, his-tuyg‘ular va holatlar ko‘rinishidagi reaksiyalar shaklida mavjud bo‘lgan bizning milliy xususiyatimizdir. " O‘sib ulg‘aygan sayin, inson ongli ravishda (va ongsiz ravishda) o‘z madaniyatining qadriyatlarini, psixologik va xulq-atvor xususiyatlarini, ushbu madaniyatga mansub odamlarga xos va eng xarakterli xususiyatlarni o‘zlashtiradi. Yunoncha "belgi" so‘zi asl ma’nosida hodisaning o‘ziga xosligini anglatuvchi belgi yoki belgini bildirib, xarakterli o‘ziga xos ma’noni anglatadi.
Milliy xususiyat bir kishining xususiyatlarini anglatmaydi, balki butun inson guruhiga xosdir, ko‘pincha juda ko‘p. Ushbu guruhning mushtarak madaniyati, timsollari, urf-odatlari va boshqalar bor. Bundan tashqari turli xil ramzlar, imo-ishoralar va reaksiyalarni tushunish millatlar orasida har xil ma’noga uchraydi.
Ijtimoiy guruhning reaksiyalarini o‘rganib, biz ushbu guruh a’zolarining, ya’ni shaxslarning shaxsiy tuzilishi bilan shug‘ullanamiz. Ko‘pchilikka xos bo‘lgan xarakter belgilarining to‘plamini ijtimoiy belgi deb atash mumkin. Ijtimoiy xarakter muayyan ijtimoiy guruhning ko‘pchilik a’zolarida mavjud bo‘lgan va umumiy tajriba va umumiy hayot tarzi natijasida paydo bo‘lgan xarakter belgilarining yig‘indisini o‘z ichiga oladi. Har doim har xil xarakterga ega bo‘lgan "buzuvchilar" mavjud bo‘lsa-da, guruhning aksariyat a’zolarining shaxsiy tarkibi umumiy xarakter belgilaridan tashkil topgan bir xil "yadro" rivojlanishidagi turli xil o‘zgarishlarni anglatadi; bu tafovutlar tug‘ilish va hayot tajribasining tasodifiy omillari tufayli yuzaga keladi, chunki bu omillar turli shaxslar uchun har xil. Agar biz bitta shaxsni iloji boricha to‘liq tushunishni istasak, unda bu ajralib turadigan elementlar juda katta ahamiyatga ega. G‘oyalarning hissiy asosga ega bo‘lishi juda muhimdir, chunki u har qanday madaniyatning ruhiyatini anglashning kalitidir.
Venalik psixolog Z.Freyd bolaning dastlabki tajribalari shaxsiyatning shakllanishiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatishini aytadi. Agar bu haqiqat bo‘lsa, unda jamiyat bilan juda kam aloqa qiladigan bola baribir jamiyat tomonidan shakllantiriladi, degan gapni qanday tushunish kerak? Javob shundan iboratki, ota-onalar kamdan-kam holatlardan tashqari, nafaqat o‘zlarining jamiyatida qabul qilingan tarbiyalash uslublarini qo‘llashadi, balki o‘zlarining shaxsiy xususiyatlari bilan ham o‘zlarining jamiyatlari yoki sinflarining ijtimoiy xususiyatlarini namoyish etishadi. Ular bolaga psixologik muhit, jamiyat ruhiyati deb atash mumkin bo‘lgan narsalarni yetkazadilar:masalan salom berish,yolg‘on gapirmaslik,oila mulkini toza,ozoda saqlash va asrash,millatga hurmat va hokozalar. Shunday qilib, oilani jamiyatning psixologik agenti deb hisoblash mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
