Ikki
Ikki
buyuk
buyuk
shoir
shoir
• XVIII asrning oxiri, XIX asrning boshlarida
yashab, ijod qilgan ikki buyuk shoir
Muhammadniyoz Nishotiy va Muhammad
Sharif Gulxaniylar ijodi mumtoz adabiyotimiz
tarixida alohida ajralib turadi.
• Nishotiyning xalq og`zaki ijodi asosida yaratgan
“Husn- u dil” dostonida
ishq- muhabbat, aql-
farosat, odob- axloqqa bag`ishlangan.
•
•
Gulxaniy
Gulxaniy
ham
ham
“
“
Zarbulmasal
Zarbulmasal
”
”
asarida
asarida
o`zining
o`zining
muhim
muhim
ijtimoiy
ijtimoiy
qarashlarini
qarashlarini
, el
, el
-
-
ulus
ulus
taqdiriga
taqdiriga
munosabatini
munosabatini
hayotiy
hayotiy
timsollar
timsollar
orqali
orqali
ifoda
ifoda
etgan
etgan
Gulxaniy bir necha yil Qo‗qon xoni Olimxon saroyida navkar bo‗lib xizmat
qilgan, ammo ochlik, yupunlik, muhtojlik uning hamrohi bo‗lib qolaveradi.
Gulxaniyning «Ber menga» radifli she‘ri uning navkarlik davrida yozilgan
asaridir. G‗azal och qolgan kishilarning o‗z xo‗jayinidan non so‗rashi bilan
boshlanib, lirik qahramon–navkarning qalb alamlari so‗nggi baytlarda izchil ochilib
boradi.
Bu g‗azalga chuqurroq nazar tashlansa, unda faqat yakka ochlikdan tinkasi
qurigan bitta shaxs haqida gapirilmay, balki katta ijtimoiy masala– Olimxonning
navkarlari orasidagi ichki hayot sharoiti haqida gapiriladi. G‗azalda lirik
qahramonning obrazi umumlashma obraz darajasiga ko‗tarilgan, chunki Olimxon
navkarlaridan faqat Gulxaniy xon iltifotiga sazovor bo‗la olmadi, degan qarorga
kelish yanglishdir. Demak, lirik qahramon-navkar o‗z boshidan kechirganlarini
bayon qilish asosida Olimxonning navkarlarga muruvvatsizligi va qo‗shindagi
tartibsizlikni fosh qiladi.
«Zarbulmasal» xalq ertaklari taxlitida yozilgan mukammal mazmunli o‗tkir
satirik asardir. Gulxaniy bu asarida xalqning mazmundor maqollari, hikmatli
so‗zlari va qochiriq gaplaridan mohirlik bilan foydalandi.
Muallif o‗z masallaridan majoziy obrazlar orqali hukmron sinf vakillarini
fosh qiladi, mamlakatga xarobalik, xalqqa qashshoqlik keltirgan o‗zaro feodal
urushlarga qarshi ommaning noroziligini ifodalaydi. Shuning uchun Yapaloqqush
va Boyo‗g‗lining bir-biriga quda bo‗lishi voqeasini keltiradi. Bu ikki quda to‗y
bahonasi bilan mamlakatni xonavayron qiladi. Yozuvchi Ko‗rqush, Hudxud,
Kulonkirsulton, Sho‗ranul, Malik Shohim va Kordonlarning bir-birlariga aytgan
masallari, hikoyalari orqali asarning g‗oyaviy mazmunini ochadi.
Gulxaniy «Maymun bilan Najjor» masalida hunar va hunar ahlini ulug‗laydi,
qo‗lingdan kelmaydigan ishga aslo urinib kulgi bo‗lma, ko‗r-ko‗rona birovga
taqlid qilib falokatga yo‗liqma, degan fikrni maymun qismati orqali ko‗rsatadi.
Mehnatkash xalqning og‗ir hayoti va mehnati, huquqsizligi va nochorligi,
bir so‗z bilan aytganda ayanchli qismati «Tuya bilan bo‗taloq»da o‗ziga xos badiiy
tasvirga ega.
Gulxaniyning «Toshbaqa bilan chayon» masalida esa bir-biriga zid va
qarama- qarshi ikki obraz berilgan: toshbaqa-aqlli, farosatli, safarlarda ko‗p yurib,
ancha tajriba orttirgan, insofli, sodiq va qadrdon do‗st timsoli, chayon esa butun
umri bo‗yi birovlarga yomonlik qilgan, ularga ziyon-zahmat yetkazgan, yaxshilikni
bilmaydigan, yaxshilikka yomonlik qaytaradigan, hiyonatkor toifalarning ramziy
obrazidir.
Gulxaniy shu zaylda hozirgi zamon o‗zbek bolalar adabiyotining maydonga
kelishida barakali hissa qo‗shgan qalamkashdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |