2-mavzu. Xalqaro baholash tadqiqotlar tahlili

MATEMATIK MULOHAZALAR YURITISH VA
MASALALAR ECHISH.

Matematik savodxonlikning taʻrifiga nazar tashlaydigan boʻlsak, u turli kontekstlarda berilgan real hayotiy muammolarni yechishda matematikadan unumli foydalanishni taqozo etadi. Shu bilan birga, matematik savodxonlik, xoh u induktiv, xoh deduktiv boʻlsin, oʻquvchidan matematik mulohaza yuritishni hamda hodisalarni tasvirlash, tushuntirish va oldindan bashorat qilish maqsadida matematik tushuncha, fakt, algoritm va vositalardan foydalanishni va muammoni yechishni talab qiladi.

Matematik savodxonlik – bir tomondan matematikani qoʻllab masala yechishni, ikkinchi tomondan esa, matematik mulohaza yuritishni nazarda tutadi. PISA–2021 tadqiqotlarida matematik mulohaza yuritishga muammoni yechish siklining muhim ahamiyatli jihati sifatida katta urgʻu beriladi.

Rasm. Matematik savodxonlik talqini va uni tashkil qiluvchi aqliy faoliyat turlari.
Matematik savodxonlik oʻquvchilarning matematik mulohaza yuritish asosida berilgan hayotiy vaziyatdagi muammoni «matematika tilida ifodalash (matematik modellashtirish)», «matematikani qoʻllash», «topilgan matematik yechimni berilgan muammoga nisbatan talqin qilish va baholash» kabi faoliyat turlarini oʻz ichiga oladi (rasm). Qisqacha qilib, bu faoliyat turlarini «mulohaza yuritish», «ifodalash», «qoʻllash» va «talqin qilish» va «baholash» deb yuritiladi.
Matematik mulohaza yuritish xoh u deduktiv, xoh u induktiv boʻlsin, maktabdagi matematika fanining asosini tashkil etadigan ayrim tayanch tushunchalar bilan bogʻliq. Bunday tayanch tushunchalar tarkibiga quyidagilar kiradi:
– miqdor, sanoq sistemalari va ularning algebraik xossalarini tushunish;
– abstraksiya va timsollar yordamida ifodalashning muhimligini anglash;
– matematik strukturalar va ulardagi qonuniyatlarni koʻrish;
– miqdorlar orasidagi funksional bogʻlanishlarni tanish;
– matematik modellashtirishni real olamning turli (masalan, fizik, biologik, ijtimoiy, iqtisodiy va gumanitar fanlardagi) hodisalarni tadqiq qilish vositasi sifatida qoʻllash;
– statistika asosida oʻzgaruvchanlik yotishini anglash.
Matematik savodxonlikni aniqlashda oʻquvchilarning baholanadigan, yuqorida keltirilgan, mulohaza yuritish asosida kechadigan har bir aqliy faoliyat turi quyidagi koʻnikmalarga ega boʻlishni ham talab qiladi: