2-мавзу: Уруғ-қабила ва миллий динлари. Жаҳон динлари: буддизм ва христианлик Режа

у ҳамма классик қонунлари 13 китобда, шарҳи эса 40 жилдда баён 
қилинган. Буларнинг энг аҳамиятли қисми 9 та китобдан иборат. Булар: 
"Сншу" (Тўрт китоб) ва "Уцзин" (Беш китоб)дир. Бу қонунлар ҳам 
диний "муқаддас", ҳам дунёвий донишмандлик манбаи ҳисобланади. 
Конфуций гарчи самони олий руҳий қудрат, аждодларга қурбонлик 
келтиришни уларни эъзозлашнинг асосий ифодаси деб билса ҳам. Ўз 
таълимотида осмон сирлари муаммоларини деярли тилга олмаган ҳамда 
руҳлар ва нариги дунё каби тушунчаларга кам эътибор берган. 
Конфуцийнинг фалсафий ва ахлоқий ғоялари марказида инсон, унинг ақлий 
ва маънавий қиёфаси, оламдаги ҳамда жамиятдаги ўрни, вазифаси ва 
муаммолари туради. 
Конфуций фикрича, оламдаги барча мавжудот сингари инсоннинг 
тақдири ҳам самовий қудратга боғлиқ. Шунинг учун ҳам одамларнинг 
олийжаноблиги ёки тубанлиги, олий ёки паст табақага мансублигини 
ўзгартириб бўлмайди. 
Бинобарин, подшоҳ – подшоҳлигича, фуқаро – фуқаролигича, ота – 
оталигича, фарзанд – фарзандлигича қолиши керак. Бундай ғоя, кўрамизки, 
мавжуд тизимни сақлаб қолишни назарда тутар эди. Шу билан бирга 
Конфуций идеал, олий инсон, асл, мард киши концепциясини ишлаб чиққан. 
Бу концепцияга кўра, одамлар ижтимоий келиб чиқиши ёки жамиятдаги 
мавқеи орқали эмас, балки одамийлик, адолатгўйлик, ҳақгўйлик, самимият, 
фарзандлик иззат-ҳурмати каби юксак маънавий фазилатларга эришиш 
туфайли юксак камолотга эришуви мумкин.
Конфуцийнинг бу фалсафий таълимоти кейинчалик Хитойда ҳукмрон 
динларнинг бирига айланган ва конфуцийлик деб ном олган диннинг асоси 
бўлди. Бу диннинг асосий манбаси – Конфуций издошлари эрамиздан 
олдинги VI асрда ёзган “Лунг-Юй” (Суҳбатлар ва мулоҳазалар) 
китобидир. Конфуцийлик Лао Цзи таълимотидан тубдан фарқ қилади. У 
жамиятни ижтимоий ларзалардан асраб қолишга интилган феодал 
амалдорларнинг қарашлари ва манфаатларини ҳимоя қилган.

---

Конфуцийлик белгиланган диний тартиб-қоидаларга амал қилишни 
қатъий талаб этади. Конфуцийнинг ўзи ҳаётлигида диний тартибларни 
сидқидилдан бажарган. 
Конфуцийликда ижтимоий-ахлоқий масала алоҳида ўрин эгаллайди.