2. mavzu. Til va yozuv masalalari. Reja

Grafika
Grafika (yunoncha graphike - «chizuv», «yozma») harflar va chiziqlar vositasidaaks ettirilgan shartli belgilarning muayyan tizimidir. 5. Grafika Harflar nutq tovushlarini ifodalovchi shartli belgilar bo‘lib, hozirgi o‘zbek yozuvi fonografik yozuv (ya’ni har bir tovush uchun alohida harf olingan) hisoblanadi.
Yozuv jamiyat taraqqiyoti tarixining muayyan davrida ijtimoiy talab asosida paydo bo‘ldi. U piktografik, ideografik kabi turlari rivoji jarayonida mukammallashib, hozirgi, fonografik shakli vujudga kelguniga qadar uzoq davrni boshidan kechirdi.Yozuv tildan keyin jamiyat tomonidan qo‘lga kiritilgan eng katta madaniy yutuqlardan biridir. Yozuv bilan til o‘zaro aloqadordir. Yozuv tilning eng zaruriy ifodasi, o‘zaro fikrlashish va bilim egallashning qudratli vositasi hisoblanadi. Yozuv tufayli kishi fikri, insoniyat qo‘lga kiritgan bilimlar abadiy yashaydi. U zamon va masofa jihatidan og‘zaki nutqqa nisbatan katta ustunlikka ega. Yozuvning kashf etilishi bilan yozma adabiyot va yozma adabiy til yaratilishi uchun asos paydo bo‘ldi. Bu bilan ma’lum bir davrda yaratilgan tarixiy madaniy-adabiy bitiklarning keyingi davrlarga yetib borishi uchun vosita ham vujudga keldi. Ma’lumki, nutq ikki shaklga: a) og‘zaki nutq b) yozma nutq ko‘rinishlariga ega. Og‘zaki nutq tilning (nutqning) tabiiy holda ko‘rinishidir. Yozma nutq esa shu tabiiy nutqning yozuvdagi ifodasidir.
Og‘zaki nutq fikrni ifodalashining asosiy vositasi bo‘lib, o‘zining tabiiyligi, ta’sir doirasi va talaffuz xususiyatlariga ko‘ra yozma nutqdan jiddiy farq qiladi. Fikrni nutq organlari vositasi bilan ro‘yobga chiqarish va eshitish organlari bilan uni uqib, idrok etish og‘zaki nutqning asosiy xususiyati bo‘lib, nutqning yozma shaklida esa kishilar o‘z fikrlarini turli shartli belgilar sistemasi vositasi bilan ifoda qiladi. Shunga ko‘ra yozma nutq ma’lum darajada chegaralangan. Ammo jamiyat taraqqiyotidagi o‘rni benihoya katta bo‘lib, maorif va madaniyatning rivojlanishi, ommaviy axborot vositalarining muhim tarmog‘i bo‘lgan gazeta va jurnallarning keng nashri munosabati bilan yozuvning roli ham o‘sib bormoqda.
Orfografiya.
Orfografiya (yunoncha orthos- “to‘g‘ri”, grapo- “yozaman”) tilshunoslikning to‘g‘ri yozish qoidalari haqidagi bo‘limidir. Adabiy til shevalardan ma’lum me’yorlarga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Bu me’yor badiiy asarlar orqali asta-sekin ishlab chiqilib, barcha uchun majburiy bo‘lgan so‘zlarning adabiy talaffuzi va to‘g‘ri yozilishi, ularning tuzilishi va urg‘usi qoidalari, so‘z va so‘z shakllari yasalishi qoidalaridan iboratdir. Ma’lum me’yorlarga rioya qilish nutqning aniq, ravon va ravshan bo‘lishiga yordam beradi. Orfoepik, orfografik, leksik va grammatik me’yorlar bir-biridan farq qiladi. Orfografik me’yorlar yozma nutqning xarakterli xususiyatini ochib berishga xizmat qiladi. Adabiy tilni to‘liq egallash uchun til me’yorlarini bilish va unga rioya qilish kerak.
Yozuv rivojlanishi jarayonida til qurilishi bilan uyg‘unlashib boradi va bir-biri bilan bog‘liq grafika va orfografiya orqali ifodalangan muayyan tizim sifatida shakllanadi. Faqat grafikadan foydalanish bilan o‘zaro aloqada maqsadga erishish qiyin. Chunki grafik tizimdan foydalanish so‘zning tovush tomoninigina ifodalashi tufayli bir qator qiyinchilik keltirib chiqarishi mumkin. Bu o‘rinda orfografik qoidalar yordamga keladi.Tilning tovush tarkibi uning grafik tizimiga nisbatan ancha murakkabdir. Shuning uchun ular orasida to‘liq o‘xshashlik bo‘lmaydi.
Orfografiya tovush va harflar, so‘z va uning ma’noli qismlari, qo‘shma so‘z qismlarining qo‘shib, ajratib va chiziqcha bilan yozilishi, bo‘g‘in ko‘chirish hamda bosh va kichik harflarni ishlatish haqidagi qoidalar sistemasidan iborat.